Son beş yıl, ülkemiz açısından çok rahat yıllar olarak tanımlanamaz. Bütün dünya ülkelerinin yaşadığı COVID salgını Mart 2020’de ülkemizde görüldü ve arkasından 6 Şubat 2023 tarihinde 10 ilimizde yaşanan deprem felaketi hemen hemen bütün alanlarda ama öncelikle eğitim alanında henüz tam büyüklüğü bilinemeyen tahribata yol açtı. COVID salgınının yayılması ile okullar kapatıldı ve dünyada okulları en uzun zaman kapalı kalan birkaç ülkeden biri Türkiye idi. Üniversiteler eğitime devam edebilmek için uzaktan eğitime geçti ve iki yıla yakın eğitime bu şekilde devam edildi.

Salgının etkisinin hafifleyip normale dönülmesinden hemen sonra, 6 Şubat 2023’te 10 ilimizde dünyada son yüzyılda görülmemiş şiddette iki büyük deprem yaşandı. Resmî kayıtlara göre 50 binden fazla insanın kaybedildiği depremde 10 şehir ciddi hasar gördü ve bu illerdeki bütün okullar mecburen tatil edildi. 

Depremde ilk, orta ve lise kademesindeki okulların büyük çoğunluğu hasarlı ve kullanılamaz duruma geldi. Felaketin şoku biraz hafifledikten sonra bu okulların bazıları üç ay içerisinde açıldı. Okulların kullanılamadığı yerlerde öğrenciler konteynerlerde ve çadır okullarda eğitime başladı. Deprem bölgelerinde ilköğretim bir ölçüde hâlâ konteyner okullarda devam ediyor. Lise son sınıf öğrencileri depremden iki şekilde etkilendi: İlki, takip etmek zorunda oldukları müfredatı tamamlayamadılar. İkincisi, lise son sınıf öğrencileri için üniversiteye giriş sınavına destek programları ya hiç yapılamadı veya geç başladı ya da istenilen şekilde yürütülemedi. Deprem bölgesinde eğitim açısından tam bir karışıklık yaşandı.

Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) ve bazı STK’ların gayretleriyle üniversiteye hazırlık kursları organize edildi. Konteynerlerin henüz herkese verilmediği aylarda öğrenciler için çadırlarda çalışma imkânları yeterli değildi. Bu nedenle o bölgeden öğrencilerin bu sınava yeteri kadar hazırlandıklarını söylemek zor olacaktır. Ailelerinin bazı fertlerini kaybetmiş, devletin günlük ihtiyaçlarını yeteri kadar karşılayamadığı, özellikle elektrik ve haberleşme imkânlarının kısıtlı olduğu bölgedeki psikolojik atmosfer ve maddi sıkıntılar, öğrencilerin hazırlık yapmalarını engelleyen unsurlar arasındadır. 

Ülkenin depremin yaşamamış bölgelerindeki insanlar için de durum kolay değildi. Pek çok insan günlük rutinlerinin dışına çıkıp o bölgeye yardım için ellerinden geleni yaptı. Çoğu insan 17 Ağustos 1999 Marmara depremini hatırlayıp orada yapılan hataları tekrarlamadan depremzedelere yardıma koştu. Ülke olarak genç yaşlı herkesin morallerinin düşük olduğu zamanlardı. Deprem herkesin verimliliğini düşürdü ve eğitim bundan nasibini fazlasıyla aldı.

COVID salgını nedeniyle yaşanan zorlukların ve sıkıntıların 2020 ve 2021 yıllarında yapılan Yükseköğretim Kurumları Sınavı’na (YKS) olumsuz yansımaları olmuştur. Okulların kapalı kaldığı 1,5 yılda hem öğretmen ve akademisyenler hem de öğrenciler alışık olmadıkları uzaktan eğitimin, yüz yüze eğitim kadar verimli olamadığını eğitimcilerle beraber ifade etmişlerdir. 

Benzer şekilde 6 Şubat’ta meydana gelen depremin öncelikle deprem bölgesinde ve yurt genelinde 2023 Haziran ayında yapılan YKS’ye etkileri olmuştur. 

Daha önce yayımlanan bir çalışmada, 2019 yılından 2024 yılına kadar YKS’de Temel Yeterlilik Testi (TYT), Alan Yeterlilik Testi (AYT) ve Yabancı Dil Testi (YDT) başlıkları altında verilen bütün testlerdeki ortalamalara bakarak önce COVID salgını öncesi (2019 YKS) ve sonrasındaki değişiklikler ele alınmıştı. Aynı şekilde 6 Şubat depreminin 2023 YKS sonuçları üzerindeki etkileri incelenmişti. Bu çalışmada amaç, o makalede elde edilen sonuçlar temelinde ve veri setine 2024 YKS sonuçlarını ekleyerek 2019-2024 yılları arasındaki YKS performanslarını değerlendirmektir. 

Ortalamalar ÖSYM internet sayfasından elde edilmiştir ve doğru cevapların ortalamalarıdır. 

Metodolojik olarak altı yılda farklı şartlarda (COVID salgını ve deprem gibi) ve farklı zorluklardaki testlerden elde edilen sonuçların karşılaştırılması sorunlu bir süreçtir. Bu sorun belli aralıklarla tekrarlanan diğer sınavlar için de geçerlidir. ÖSYM bu konuda Güçlük Endeksi veya değişik yıllara ait ortalamaların istatiksel olarak farklılık testlerini standart olarak yayımlamadığı için bu sorun, her sınavın yaklaşık olarak kendisinden önce ve sonra verilen sınavlarla zorluk açısından benzer olduğu varsayımını kabul etmek şartıyla aşılabilir. Karşılaştırmayı zorlaştıran bir diğer husus da hem COVID salgını hem de deprem döneminde öğrencilerin sorumlu olduğu muhteva ile ilgili yapılan değişikliklerdir. İkinci yarıyıl muhtevasının sınavda sorulmaması gibi değişiklikler örnektir. Bu durumda sorun, öğrencilerin birinci yarıyılda elde ettikleri başarılarının gerçek potansiyellerini yansıttığı varsayımını kabul etmek zorunluluğudur. 

Lise eğitiminin YKS’deki rolünü görmek için sınava giren herkesin değil yeni mezunlara ait test ortalamaları kullanılmıştır.

COVID Salgını Öncesi ve Sonrası YKS Performansları

Tablo 1, COVID salgını öncesi ve sonrasını karşılaştırmak için YKS 2019 ve 2020 test ortalamalarını vermektedir. TYT testlerine bakıldığında sadece Türkçe testinin ortalamasında bir düşüş olduğu, diğer testlerde yükselişlerin olduğu görülmektedir.

AYT testlerine bakıldığında altı test ortalamasında azalma beş test ortalamasında ise artış kaydedilmiştir. Burada en fazla dikkati çeken Matematik testindeki ortalamanın 2020 de 2,7 puan artış göstermesidir. Bu durum, COVID salgını dolayısıyla bu yıla ait Fen alanları ve Matematikte soruların kolay hazırlandığı iddialarını doğrular bir izlenim vermektedir. Bunun yanında Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih, Coğrafya, Felsefe ve DEKAP alanlarında öğrencilerin daha az başarılı olduğu görülmektedir. 

Tablo 1: 2019-2024 Döneminde YKS Testlerinin Ortalamaları*

*Kırmızılar en düşük, maviler en yüksek ortalamaları göstermektedir.

Yabancı dil gurubunda dikkati çeken, İngilizce testinde daha az olmak şartıyla diğer dil testlerindeki ortalamaların artış göstermiş olmasıdır. Arapça dil testindeki artış çok dikkate değerdir ve ayrıca incelenmeyi gerektirmektedir.

Tabloda gözlenen ortalama farklarının sistematik esasta bir yönde gerçekleşmemesi ve bir kalıba uymaması, farklı konularda farklı faktörlerin etkili olduğu intibaını vermektedir. Uzaktan eğitime erişim ve faydalanma derecesindeki farklılıklar, sosyoekonomik durumu iyi olan ailelerin çocuklarına COVID salgını öncesi imkânlar sağlaması, liselerin yardıma ihtiyacı olan öğrencilere çeşitli katkılar yapmaları gibi faktörler bu sonucun çıkmasında etkili olmuş olabilir. 

Deprem Öncesi ve Deprem Yılı YKS Performansları

Depremin yaşandığı 2023 yılında yapılan YKS sonuçları ile COVID salgınının yorgunluğu henüz atlatılmaya çalışılan yıl olan 2022 YKS sonuçları arasındaki farkı görmek için Tablo 1’in 2022 ve 2023 yıllarına ait sütunlarını incelemek gerekmektedir.

TYT’de Türkçe, Sosyal Bilimler ve Matematik test ortalamalarında artışlar gözlenirken Fen Bilimleri testinde düşüş gözlenmektedir. AYT başlığı altında yer alan 11 testin altısında 2022’ye nazaran düşüş, diğer beş testte yükseliş görülmektedir. Göreceli olarak en fazla düşüşler Coğrafya 1 ve Coğrafya 2 testlerinde görülmektedir. Burada Türk Dili ve Edebiyatı ve Matematik testlerinde düşüş olması dikkat çekicidir.

Yabancı dil grubundaki bütün testlerde düşüş yaşanmıştır. İngilizce testindeki küçük düşüşün haricindeki düşüşlerin büyüklükleri 4 ila 10 puan arasında kalan önemli düşüşlerdir. Rusçada yaşanan düşüş 11 puana yakındır. 

Öğrencilerin başarısını etkileyen diğer faktörlerin etkisini göstermeden Tablo 1’de gözlenen düşüşlerin nedeni olarak depremi göstermek büyük bir indirgeme hatası olur. Ancak söz konusu iki yılda deprem dışında öğrenciler açısından çok fazla değişen olmadığı da açıktır. Bu nedenle derecesi bilinmese de depremin rolü olmuştur denebilir.

Son olarak 2019 yılından 2024 yılına kadar geçen zaman diliminde gerçekleşen ortalamalardaki değişikliklere ve ortalamaların bizatihi büyüklüklerine değinmek gerekecektir.

2019-2024 Dönemi YKS Performansları

Tablonun son sütunda altı yıllık dönemde test ortalamalarında ortaya çıkan farklar verilmiştir. Bu farklar önceden söylendiği gibi sınavların benzer zorlukta oldukları varsayımı ile hesaplanmıştır. Unutulmaması gereken husus, bu altı yıllık süre içerisinde bütün dünya devletlerini sarsan COVID salgını ile ülkemizde son yüzyılda meydana gelen en şiddetli iki depremin gerçekleşmiş olmasıdır. COVID salgını genelde toplumların eğitim sistemlerini ciddi manada sıkıntıya sokmuş ve onları telafisi zor kayıplarla karşı karşıya bırakmıştır. Ülkemizde yaşanan deprem ise zaten COVID salgınında okullarını en uzun süre kapalı tutan ve bu nedenle çok zarar gören ülkelerden biri olarak durumu daha da vahim hale getirmiştir. 

Altı yıllık dönemde ortaya çıkan farkları yorumlamadan önce vurgulanması gereken önemli bir nokta, ortalamaların büyüklükleridir ki ortaöğretimin içinde bulunduğu vahim duruma işaret etmektedir. TYT’deki 40 soruluk Türkçe testinde ortalama doğru sayısı 2024 yılı için 21,43’tür. Yine 40 soruluk Temel Matematik testinde ortalama doğru sayısı 7,96; 20 sorudan oluşan Fen Bilimleri testinde ortalama doğru sayısı 3,48 ve Sosyal Bilimler Testinde 9’dur.

AYT grubundaki testlerden 24 soruluk Türk Dili ve Edebiyatında ortalama 5,94’tür. Tarih-1’de (10 soru) ortalama 2,5, Coğrafya-1’de (6 soru) 2,10, Tarih-2’de (11 soru) 2,08, Coğrafya-2’de (11 soru) 2,42’dir. Ülke olarak çok iyi olmamız gereken 40 soruluk Matematik testinde ortalama 5,55, Fizik (14 soru) 2,25, Kimya (13 soru) 1,46 ve Biyoloji (13 soru) 2,32’dir. Matematik ve Fen Bilimleri testlerindeki düşük ortalamalar ülkemizin rakipleri ile mücadelesinde başarılı olamayacağına işaret etmektedir.

Hepsi 80 soru olan yabancı dil gurubunda ortalamalar Almanca testinde 39,39, Arapça testinde 27,94, Fransızca testinde 46,33, İngilizce testinde 35,64 ve Rusça testinde 52,33’tür. 

Bu halleriyle ortalamalar ülkemizde lise ve lise altı eğitiminde çok ciddi sorunlar olduğuna işaret etmektedir. Burada göründüğü kadarıyla liseler üniversitelerin beklemekte oldukları adayları hazırlamakta üzerlerine düşen görevi tam olarak yerine getirememektedir. Beklenenden az birikim, beceri ve etkinlikle üniversiteye geçen gençler eksikliklerini üniversitede tamamlamak zorunda kalıp zaman ve enerji harcarken, istediği kalitede öğrenci alamayan üniversiteler de beklenen kalitede öğretim yapamamaktadır. Bu, ülke adına büyük bir kayıptır.

Ortalamaların istenenin çok altında olmasının yanında diğer ciddi bir sorun, altı yıllık dönem içerisinde öğrencilerin performans ortalamalarında beklenen ilerlemeyi gösterememeleridir. TYT grubunda Türkçe testinde 6,3 puan, Sosyal Bilimler testinde 2,3 puan ve Temel Matematik testinde 1,88 puanlık artışlara rağmen Fen Bilimleri testindeki artış 1 puanın altında kalmıştır. 

AYT testlerinden Türk Dili ve Edebiyatı ve Fizik test ortalamaları altı yıl içerisinde 1 puanın üzerinde artarken diğer bütün test ortalamaları, düşüş gösteren Felsefe Gurubu hariç, 1 puanın altında artış gösterebilmiştir. Burada Matematik testinde ortalamanın sadece 0,2, Fizik testi ortalamasının 1 puan, Kimya testi ortalamasının 0,2 puan ve Biyoloji test ortalamasının 0,8 puan artması, ülkenin geleceği için ümit vermemektedir. Son müfredat değişikliği bu sorunu tamir edici önlemler alınması açısından çok önemli bir imkândı ama maalesef bu yönde kullanılmadı.

Yabancı Dil testlerinde Arapça, Fransızca ve Rusça dil testlerindeki artışlar (sırasıyla 16,3, 13,7 ve 9,7) tablodaki en yüksek artışlardır. Almanca testinde 3,6 puan ve İngilizce testinde 3,3 gibi cüzi artışlar elde edilmiştir.   

Bütün testlerdeki artışlar değerlendirildiğinde altı yıllık dönemde halkın diliyle ‘bir arpa boyu yol alınamamıştır’ demek doğru olacaktır.

2019-2024 döneminde öğrencilerin YKS’deki Türk Dili ve Edebiyatı, Matematik, İngilizce, Fizik, Kimya ve Biyoloji Testlerindeki performanslarını daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki altı grafik hazırlanmıştır. 

Grafiklerin altısı birlikte incelendiğinde 2024 yılında Türk Dili ve Edebiyatı ve Biyoloji hariç bütün derslerde öğrencilerin performansları düşmüştür. Matematikte 2022 yılında ciddi bir düşüş yaşanmışsa da diğer testlerdeki en ciddi düşüşler 2024 yılında gerçekleşmiştir. 2024 ortalamaları zaten çok düşük olan Fizik (2,25), Kimya ve (1,46) ve Biyoloji (2,32) performanslarında altı sene öncesine göre 1 bir puanın altında kazançlar görülmektedir. Seçilen altı konudan hiçbirinde 2019’dan 2024’e kadar doğrusal bir ilerleme gerçekleşmemiştir. Başka bir deyişle her yıl bir önceki yılın seviyesi üzerine sürekli bir artış sağlanamamıştır. Öğrencilerin performansları açısından 2022 ve 2023 yılları diğer yıllara nazaran daha başarılı görünmektedir. 2024 yılı YKS sonuçları ise öğrencilerin performanslarının en fazla düştüğü yıl olarak ifade edilebilir. 2022 yılından sonra başlayan düşüş devam etmektedir.

Bitirirken

2019-2024 yılları arasındaki altı yılı kapsayan YSK test sonuçları incelemesi, genelde bu dönemde bir iyileşmenin olmadığına işaret etmektedir. İnişli çıkışlı bir seyir izleyen test sonuçları, COVID salgınının başladığı 2020 yılı YKS test sonuçlarının 2019 test sonuçlarından daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bunda COVID salgını nedeniyle öğrencilerin testlerde muaf tutuldukları alanların azaltılması ve sınavın göreceli olarak kolay hazırlanması rol oynamış olabilir. Deprem felaketinin yaşandığı 2023 yılı YKS test sonuçları 2022 yılı test sonuçlarına göre ciddi anlamda düşüktür. Burada COVID salgını sırasında lise bir ve ikinci sınıfta olan öğrencilerin ciddi öğrenim kayıpları ile 2023 yılında YKS’ye girdiklerini unutmamak gerekir. Bu öğrenciler deprem bölgesinde yaşayan öğrenciler kadar iki felaketi yaşamamış olsalar da salgın dolayısıyla okulların uzun süre kapalı kalması nedeniyle eğitimden kopmuşlar ve ciddi öğrenim kayıplarına uğramışlardır. Bu nedenle 2023 YKS sonuçları 2021 ve 2022 YKS sonuçlarına göre çok gerilerken 2024 test sonuçları öğrencilerin performanslarının daha da düştüğünü göstermiştir. 

2019-2024 yılları arasında YKS test sonuçlarının doğrusal bir iyileşme eğilimi göstermemesinin yanında diğer bir sorun, test ortalamalarının beklenenin çok altında olmasıdır. 40 soruluk Türkçe testinde ortalama ancak 2023 yılında 20’yi geçmiştir. Yine 40 soruluk Matematik testinde 2020 yılında 8 olan ortalama 2023 yılında 5,55’e düşmüştür. 14 soruluk Fizik testinde ortalama 2,45, 13 soruluk iki testten Kimya testinde ortalama 1,46 ve Biyoloji testinde 2,32’dir. Bu ortalamalar, yaşanan felaketler dikkate alınsa bile ülkemiz açısından lise eğitiminde ciddi bir soruna işaret etmektedir. Başarısızlığın bir bölümü yaşanan felaketlere atfedilse bile gerçek olan, gençlerin donanımlarının yetersiz olduğunu gösteren bu kadar düşük ortalamalarla üniversiteye yollanmış olduğudur. Lise materyalini hazmetmemiş öğrencilerin üniversitede başarılı olmaları beklenemez.