Avrupa Birliği’nin (AB) 27 üye ülkesinde yaklaşık 350 milyon kişi 6-9 Haziran tarihleri arasında Avrupa Parlamentosu (AP) seçimlerinde oy kullanmaya hak kazanacak. 2024-2029 yılları arasındaki beş yıllık süreçte Birlik politikasına yön verecek 720 sandalye için isimler belirlenecek. Anketler, Parlamento’nun kompozisyonunda aşırı sağ lehine artışın gözlemlenebileceğini gösteriyor. Bunun yanında Parlamento’da hâkim merkez sağ kanat partisi EPP’nin de koltuklarını muhafaza etmesi bekleniyor. 

Bir yandan AB’nin statik periyodikleri çalışmaya devam ederken öte yandan dünya dinamikleri Birliği yeni sınavlara itmeye devam ediyor. Bu çalkantılı akışta sormak gerekiyor; 2024 ve ötesinde AB’nin dünyadaki rolü ne olacak? 

Sistem Nerede? AB Nerede?

Uluslararası sistem özellikle 2008 küresel ekonomik bunalımının ardından ABD hâkimiyetindeki çatlaklarla birlikte Hindistan, Çin, Brezilya gibi belirleyici yeni aktörlerin giderek yükseldiği çok kutuplu bir sisteme evrildi. Sistemin normatif yükünü taşımak isteyen AB her ne kadar “yazılı kaideleri belirlemek gibi” rafine bir alanda kalmak istese de, hayaller ile jeopolitik gerçekler arasında ciddi bir mesafe olduğunu vurgulamak gerekiyor. 

Bu belirsiz düzende, AB doğru stratejik kararları almak ve uygulamak zorunda. Aksi takdirde sinik, içe dönük ve endişeli bir kimlikle¹ uluslararası sistemin nesnesi olarak kalmaya devam edecek. Birliğin yükünü on yıllardır üye ülkeler taşıyor, artık Birlik üye ülkeleri inşa etmekle yükümlü.

AP Seçimleri Öncesi Küresel Jeopolitik

Birlik, Parlamento seçimlerine hazırlanırken masada geniş ve parçalı bir küresel jeopolitik yatıyor. Her ne kadar Biden döneminde ABD ile ilişkiler iyimser bir seyir izlemiş olsa da, 5 Kasım 2024 tarihinde gerçekleşecek olan ABD seçimleri Trump’ın zaferi ile sonuçlanırsa ilişkilerin rekabetçi bir zemine oturması bekleniyor. Bu noktada Trump’ın Ukrayna’ya olan NATO desteğine şüpheci yaklaştığını göz önünde bulundurmak gerekiyor. Ayrıca küresel tansiyonun yükselmesi Batı’nın Ukrayna desteğini düşürebilir. Savaşın yükü sadece Rusya’nın omzunda giderek ağırlaşmıyor, dolaylı destek veren Batı’yı da yıpratıyor. 

Öte yandan Latin Amerika’da demokratik gerileme devam ediyor. Ekonomi temelli ilerleyen Çin ile ilişkilerin ise kırılgan ve gergin bir döneme girmesi bekleniyor. Beklenen, Asya-Pasifik bölgesinin uluslararası sistemin gelecek on yıllarının yeni odak noktası olması. Bu yönelişten Birlik dış politikası da münezzeh değil. 

Türkiye ise her ne kadar ekonomik kırılganlıklara sahip olsa da dış politikada bölgesel akışa yön vermeye çalışıyor. Bu noktada Türkiye-AB ilişkilerinin çıkar temelli pragmatist bir zemine oturduğunu, üyelik perspektifinden stratejik ortak düzeyine çekildiğini üzülerek izliyoruz.  

Ricardo Borges de Castro (ed.), Europe in the world in 2024: From Voting to Geopolitics, ECGR (2024).

Söz konusu jeopolitik karede AB, hem üye ülkeler içindeki demokratik gerileme hem insan hakları karnesindeki zayıflar hem de genişleme perspektifinin kırılganlıkları ile oldukça yorgun bir imaja sahip. Nitekim son 15 yıl içinde AB üç ağır sınavla karşı karşıya geldi. 

Bunlardan ilki 2010 yılındaki Avrupa Borç Krizi’ydi. Her ne kadar Almanya ve Fransa gibi lokomotif ülkelerin halklarından borç yükünün sorumluluğuna ilişkin eleştiriler alsa da kriz Avrupa’nın iktisadi normlarında derinleşmesine yardımcı oldu. İkincisi ise 2011 yılında başlayan Arap isyanlarına Birlik’in verdiği cevap ve ardından karşılaştığı 2015 yılı göç akışıydı. Birlik, Ortadoğu ülkelerine “demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü ile bezeli” yumuşak gücünü ihraç edemedi. Mısır’daki cuntacı Sisi yönetimi ile görüşmesi ise normatif bir Avrupa imajını olumsuz etkiledi. Göç alanında da negatif bir insan hakları karnesine sahip. Üçüncü olarak, koronavirüs krizinde Birlik düzeyinde karar almanın oldukça güç oluğunu, ulusal devletin hâkimiyetini pekiştirdiğini ve aşı milliyetçiliğinin halklar sağlığındaki tahrifine şahit olduk. Son olarak Birlik, Rusya’nın Ukrayna’ya doğru genişlemesi ile askeri anlamda bir varoluş mücadelesi veriyor. Tüm bu yorgun hafızayla Avrupa’nın meclis kompozisyonu 6-9 Haziran 2024 tarihinde yeniden inşa edilecek. 

Seçim Öncesi AP Dinamikleri

AP’de koltukların çoğu yedi siyasi gruptan birine ait. Her bir siyasi partinin Ukrayna’ya gönderilen yardımlardan kişisel verileri koruma yasalarına, AB’nin karbon emisyonlarının azaltılmasından tütün ürünlerinin kullanıma ilişkin bir dizi politika önerisi mevcut. 2024 yeni dinamiklerle gelirken yeni Parlamento yelpazesinin küresel ve bölgesel sınavlara yaklaşımı da merak konusu olacak. Bu nedenle tahminlere kulak kabartmak şart.

The Economist, Who’s leading the polls?, 31 Mayıs 2024

The Economist’in yürüttüğü ankete göre merkez sağ grubun EPP-Avrupa Halk Partisi, bu seçimden de en büyük parti olarak çıkacak. Ancak merkez soldaki S&D, liberal eğilime sahip Renew Europe ve Yeşiller’in desteği azalabilir. Buna karşın Avrupa’nın şüpheci yüzleri radikal sağ eğilimli Marine Le Pen’in Rassemblement National’i (Ulusal Birlik) ve Giorgia Meloni’nin Fratelli d’Italia’sının (İtalya’nın Kardeşleri) güç kazanması bekleniyor.²

Öte yandan bundan beş yıl önce, 2019 seçimlerinde de aşırı sağa doğru yoğun bir kayma riskinden endişe duyulmuşken, sağ kanat sandalye sayısının artırmasına rağmen Avrupa destekçisi sandalyelerin de sayısının artışıyla Parlamento dengesini bulmuştu. The Economist’in vurguladığı üzere, o günden bugüne koronavirüs krizi, Ukrayna Savaşı, Ortadoğu’daki savaşlar ve göç endişesinin bazı üye devletlerde sağ kanat desteğini artırmış olması muhtemel. Nitekim anketler, radikal partilerin ivme kazanışının şaşırtmayacağını ifade ediyor. Avusturya, Fransa ve Almanya’da aşırı sağcı ID grubundaki partilerin birinci veya ikinci sıralarda yer alıyor olması sinir ucu yükselişlerine birer örnek teşkil ediyor.³

The Economist, Who’s leading the polls?, 31 Mayıs 2024.

AP, Birlik içinde yasama, denetim ve bütçe başlıklarında üç temel role sahip. AB’de yasama organı iki başlı ve AP karar alma ile kanunlarda iyileştirme görevini AB Bakanlar Konseyi ile paylaşıyor. Ayrıca, özellikle Avrupa Komisyonu olmak üzere bütün AB kurumlarının üzerinde demokratik gözetim uygulama yükünü de üstlenmiş durumda. Nitekim Macaristan ve Polonya’daki demokratik gerileme son beş yıldır AP’yi bu konuda ağır bir sınava tabi tutuyor. ⁴

Bunun yanında AP, Avrupa bütçesi ile ilgili yetkiyi de AB Bakanlar Konseyi ile paylaşıyor. Bütçe prosedürünün sonunda bütçeyi onaylayabiliyor veya reddedebiliyor.⁵ Bu noktada Ukrayna Savaşı’na ilişkin bütçe kararları ve Fransa’nın savaş sorumluluğu yükü⁶ AP’nin yeni sınavı olacak gibi duruyor.

AP’de her bir parti grubu, Avrupa Komisyonu Başkanlığı için Spitzenkandidat olarak adlandırılan bir “baş aday” belirleyebiliyor. 2014’te ilk kez baş aday olarak parlamentoda en çok oyu alan siyasi partinin gösterdiği EPP’nin adayı olan Jean-Claude Juncker, AB Komisyon Başkanlığı’na seçilmişti. Fakat 2019 yılında anti-demokratik bir kararla, bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından yargılanma ihtimali gündemde olan⁷ mevcut AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen seçildi. Leyen, ABD politikalarını destekleyen politikaları ve 7 Ekim sonrasındaki İsrail politikası nedeniyle sert bir şekilde eleştiriliyor.⁸ 2024 seçimlerinde ise en çok sandalyeyi kazanması muhtemelen parti olan EPP’nin yine Ursula von der Leyen’i Komisyon Başkanı olarak aday göstermesi bekleniyor.⁹

Parlamento AB’nin en demokratik kurumu konumunda. 6-9 Haziran’daki seçimler, ulusalcılar ile Avrupacılar arasındaki rekabeti yeniden karşımıza serecek. Bu “Avrupa merkezli” hodbin hikâyede seçimler gelecek beş yılda halkın sesini hakkaniyetin sesi olarak sunabilecek mi, hep birlikte göreceğiz.

__

¹AB’nin “kaygı söylemlerine” mizahi bir yaklaşım için: “Is EU Concerned” (2024) Twitter, https://twitter.com/iseuconcerned 

²The Economist, Who’s leading the polls?, 31 Mayıs 2024.

³A.g.e.

⁴Selim Vatandaş (2018), “Avrupa Birliği’nin Polonya ve Macaristan Sancıları”, İNSAMER Analiz, https://www.insamer.com/tr/avrupa-birliginin-polonya-ve-macaristan-sancilari_1797.html 

⁵Selim Vatandaş (2019), “2019 Yılı Avrupa Parlementosu Seçimleri ve Türkiye”, İNSAMER Analiz, https://www.insamer.com/tr/2019-yili-avrupa-parlamentosu-secimleri-ve-turkiye_2213.html 

⁶Selim Vatandaş (2024), “Ukrayna Savaşı’nda Avrupa’nın Yükü Fransa’nın Sırtında”, Perspektif, https://www.perspektif.online/ukrayna-savasinda-avrupanin-yuku-fransanin-sirtinda/ 

⁷Foundation GIPRI (2024), “Call to the International Criminal Court”, https://gipri.ch/wp-content/uploads/2024/05/Press-Release-GIPRI-CJRF-ICC-Ursula-von-der-Leyen.pdf 

⁸Selim Vatandaş (2024), “İki Yüzlü mü Yoksa İkircikli mi?: Avrupa Birliği’nin Gazze Krizi’ndeki Hezimeti”, İNSAMER Analiz, https://www.insamer.com/tr/iki-yuzlu-mu-yoksa-ikircikli-mi-avrupa-birliginin-gazze-krizindeki-hezimeti.html 

⁹Federico Baccini (March 2024) “Von der Leyen Spitzenkandidatin of the EPP in European elections: ‘We will not allow extremists to destroy Europe” EU News Italy.