2009 yılında piyasaya sürülen bitcoin son yıllarda dünya gündeminin önemli bir meselesi haline geldi. Özellikle koronavirüs döneminde kitleler arasında yaygınlığını artırdı. Kısa sürede oldukça önemli bir konuma yerleşen bitcoin ve diğer kripto varlıklar artık yaşamımızın bir parçası. İnternet erişimi olan yerlerde; ülke, cinsiyet ve yaş sınırı olmaksızın birçok insan kripto varlıklarla ilgileniyor ve gelişmeleri takip ediyor. Küreselleşmenin farklı bir deneyimi olarak karşımıza çıkan kripto varlıklara şu anda dünyada 300 milyona yakın insan yatırım yapmış durumda ve bu sayının kısa vadede daha da artacağı düşünülüyor. 

Kripto varlıklar ile ilgili tutumlar ülkeden ülkeye değişiyor. Çin, Fas, Bangladeş gibi bu kripto varlıkları yasaklayan ülkeler olmasının yanında teşvik eden ülkeler de bulunuyor. Bunlar arasında El Salvador’un tutumu ise dikkat çekici bir şekilde olumlu oldu. Hatta El Salvador, bitcoin hamiliğini yapan ülke pozisyonuna geldi. Bu tutum uluslararası ölçekte ses getirdi ve ülkeyi, konunun kamu diplomasisi çerçevesinde incelenmesine olanak sağlayabilecek bir vakaya dönüştürdü.

El Salvador’da bitcoin ile ödeme yapılabilen bir dükkan

Kamu diplomasisi kısaca devletlerin yabancı kamuoylarına hitap etmesi, yeni ilişkiler inşa etmesi, olumlu imaj geliştirilmesi ve ülke markalama çalışmalarını kapsayan klasik diplomasi tanımının ötesinde bir süreç olarak ifade edilebilir. Eğitim, sağlık, kültür, sanat, din gibi pek çok farklı alandan beslenebilen kamu diplomasisi bir ülkenin yumuşak güç potansiyelinin pratiğe aktarılması olarak da görülebilir. Büyük ülkeler kullandıkları enstrümanlar bağlamında çeşitli ve kapsamlı yatırımlarla kamu diplomasisi faaliyetleri ile ülkelerinin dış politikalarına katkı yapıyor. Bunun yanında bir de küresel düzeyde ekonomik ve siyasi ağırlığı olmayan ancak özel alanlara yoğunlaşarak -aktif tarafsızlık, arabuluculuk, gastronomi gibi- kamu diplomasisi faaliyeti yürüten ülkeler mevcut. Tanımındaki geniş yelpaze, kavramın sürekli yeni alanlar içinde değerlendirilmesini sağlıyor.

El Salvador’un Bitcoin Hikâyesi

Özel bir alana yoğunlaşarak kamu diplomasisi inşa eden ülkelere bitcoin hamleleri merkezinde El Salvador’u da eklemek mümkün. El Salvador dünya çapında tanınmayan; siyasi ve ekonomik ağırlığı olmayan bir ülke. 6,5 milyona yakın nüfusuyla Orta Amerika’da bulunan El Salvador, yakın tarihinde büyük krizlerle karşı karşıya geldi. Devlet yönetiminin askeri darbelerle belirlendiği, demokrasinin henüz oturmadığı; eğitim, ekonomi vb. birçok konuda altyapı eksikliği bulunan ve adı daha çok uyuşturucu ile anılan bir ülke.

El Salvador, tüm bu olumsuzluklarla birlikte pek de popüler olmayan bir ülke olma problemini çözmek için bitcoin merkezli çalışmalarıyla sıra dışı bir adım attı. 2021 yılının Haziran ayında bitcoinin yasal para birimi olarak kabul edilmesine dair teklif mecliste kabul edildi. Aynı yılın Eylül ayında ise bitcoin, El Salvador’da resmi para birimi olarak kullanılmaya başladı. Böylece El Salvador dünyada bitcoin’i yasal para birimi olarak kullanan ilk ülke oldu. Bu gelişmenin ardından El Salvador “Bitcoin Şehri” projesini duyurdu. Bu şehirde gelir vergisi alınmaması, jeotermal enerjiyle bitcoin madenciliği yapılması gibi özellikler söz konusu. Buradaki amaç ise yatırımcı çekmek.

Devlet Başkanı Bukele, Bitcoin City projesini tanıtırken

El Salvador’un bu tutumunun arkasında 2019 yılında devlet başkanlığına seçilen Nayib Bukele var. Genç sayılabilecek bir yaşta devletin başına geçen Bukele, aktif olarak sosyal medya kullanıyor ve bu mecralarda özellikle bitcoin ile ilgili yaptığı çıkışlarıyla ve açıklamalarıyla sık sık gündem oluyor. Başkanın paylaşımlarının etkileşimleri ise oldukça yüksek. Bukele twitter’ı adeta dijital diplomasi ve uluslararası siyasal iletişim mecrası olarak kullanıyor. Liderlerin soğuk ve ciddi paylaşımlarının aksine dünya çapında yaygın olan sosyal medya dilini kullanması onu diğerlerinden farklı kılıyor. Yine alışılmışın dışında giyim kuşamı ve rahat halleri onu popülerleştiren faktörler arasında. Bitcoin ile özdeşleşen bu tavrı ve şahsı onu uluslararası bir fenomen haline getirdi.

Ulus Markalaşması 

El Salvador’un bitcoin çıkışları öncesinde uluslararası medyadaki haber içerikleriyle şu anki popülerliği arasında kolayca gözlemlenebilecek bir değişim var. Bizzat El Salvador ile ilgili içeriklerin anaakım uluslararası medya kuruluşlarında arttığı net olarak görülebilir. Bitcoin-El Salvador özdeşliği kurulmadan evvel çıkan içerikler kamu diplomasisi anlamında olumlu değer ifade eden şeyler değil. Zira bu haberlerin muhtevasında daha çok uyuşturucu, yönetim ve otoriterlik problemleri öne çıkıyor. El Salvador, anaakım medya kuruluşlarının yanı sıra kripto varlıklar ile ilgili yayın yapan kuruluşlar arasında da son derece popüler. Google Trend verilerinde El Salvador’un aranma hacminin, bitcoin ile ilgili çıkış dönemlerinde nasıl bir artış yaptığı net olarak görülebiliyor.

Kripto varlıklarla aktif olarak ilgilenenler sosyal ağlar üzerinden yoğun bir şekilde iletişim yürütmekte. Sosyal medya mecralarında özellikle bitcoin üzerine yapılan değerlendirmelerde El Salvodar ve Bukale sürekli öne çıkan bir figür. Kripto ile ilgilenen kamuoyunda, yani sıradan insanlar arasında dahi oldukça popüler. Bunun yanında Bitcoin’in yasal para birimi olarak kabul edilmesiyle birlikte sosyal medya mecralarında bitcoin ile ödeme yapmayı deneyimlemek ve yerinde görmek için El Salvador’a giderek içerik üreten yüksek takipçiye sahip hesap sayısı da gün geçtikçe artıyor. Böylece giderek bilinir ve görünür oluyorlar.

El Salvador’un bu girişimleri mevcut sistemde büyük değişimlere yol açmasa da kripto paralarla ilgilenenler için sembolik bir öneme sahip. Birçok insanın kaçınılmaz bir son olarak gördüğü kripto paraların resmileşme evresinde, El Salvador’u sürecin öncüsü ve simgesi olarak kabul edenlerin sayısı oldukça fazla. Alınan bu karar ve izlenen yol sebebiyle özellikle bitcoinin geleceğine inanan kitlelerce El Salvador’a sempatik bir anlam yükleniyor.

El Salvador’un bitcoin hamleleri kısa sürede dünya çapında olumlu sayılabilecek bir algı oluşturdu. Niş bir alanda inşa ettiği, uluslararası kamuoyunu etkileme siyaseti kısa sürede sonuç alınan bir iletişim faaliyetine dönüştü. Ulus markalaşmasını bitcoin desteği ile yapan El Salvador bunu sürdürülebilir kılacak mı, bunu uzun soluklu hale getirip bir cazibe merkezi olacak mı? Bu soruların cevabını vermek henüz mümkün değil. Çünkü tek başına bitcoin politikaları ileriye dönük kalıcı bir zemin oluşturmayacaktır. Ülkenin içinde bulunduğu problemlerin çözümüyle desteklendiği takdirde hikâye anlam kazanabilir.

Bukale’nin medyadaki sevimli imajının aksine uyguladığı politikalar nedeniyle baskıcı ve otoriter bir lider olduğu da konuşuluyor. Bitcoini resmi olarak kabul etmenin herhangi bir sorunu çözmediğine ve bitcoindeki volatilitenin ülkenin finansal istikrarını tehdit edeceğine dair kanaatler de var. Ayrıca konuya ilişkin uluslararası kuruluşlardan da tepki gelmekte. Diğer taraftan “Bitcoin Şehri” girişimini fantezi olarak görenler ve yerel halkın kaybeden olacağını iddia edenler de mevcut. Bunlar El Salvador’un başarıyı sürdürmesini ve pozitif hikâyeyi yönetmesini zorlaştıran unsurlar. Şu an için popülist bir rüzgârı arkasına almış olsa da kamu diplomasisi açısından kalıcı politikalar inşa edilmesi için El Salvador’un oldukça fazla çaba sarf etmesi gerek.

Kripto Para Diplomasisine Doğru

Bukele, dünya ile temaslarında bitcoini diplomatik bir unsur olarak kullanıyor. Bitcoinin kitlelerdeki popülaritesinden yararlanarak ülkesi adına gerçekleştirdiği ziyaretlerin daha fazla ses getirmesini sağlıyor. Bunun son örneği de Ocak ayı içerisinde gerçekleştirdiği Türkiye ziyareti oldu.  “Öncelikle, bitcoin diyarı El Salvador’dan tüm Türkiye’ye selamlar” twiti ile ziyareti boyunca sosyal medya gündeminin ilk sıralarında yer aldı. Bunun yanında ciddi bir takipçi kitlesi olan Türkiye’deki kripto para ekosisteminin önemli isimlerinden Derya Türker ile yaptığı görüşme de ses getirdi. Türker, Bukele ile ilerleyen süreçte de temasının süreceğine dair paylaşımlar yaptı.

Son derece küresel bir hale dönüşen kripto varlıklar konusunu El Salvador’un ötesine geçirip, konuyla ilgili diplomasi perspektifinden farklı çıkarımlar da yapmak mümkün. Kullanıcı sayısı ve toplumların ilgisi arttıkça meselenin bir de uluslararası imaj boyutu ortaya çıkıyor. Kripto varlıkların ilk çıktığı yıllarda devletlerin verdiği sert refleksler yerini daha esnek politikalara bıraktı.

Özünde blockchain teknolojisi yatan kripto varlıkları radikal bir şekilde yasaklamak bu devletlerin uluslararası kamuoyundaki intibaını da zedeliyor, yumuşak güç potansiyelini azaltıyor. Örneğin Çin’in yasaklarından sonra birçok madencinin Kazakistan’a taşınması, Kazakistan’ın bunu teşvik etmesi Çin’e negatif, Kazakistan’a pozitif bir etki yapmıştı ve uluslararası alanda yaygın olan Çin’in yasakçı imajını perçinlemişti. Kazakistan da Çin’den göçen madencileri kabul etmiş ve madencilik cenneti olarak nitelendirilmişti. Ancak son zamanlarda Kazakistan’da yaşanan elektrik kesintileri ve toplumsal olaylar bu niteliğin kazanımlarına gölge düşürmüş vaziyette. 

Son dönemlerde kripto varlıkların kapsamı genişleyerek çeşitlenen bir görünüm de arz ediyor. NFT’ler ve metaverse bu çeşitliliğin en önemli olguları oldu. Ünlü sanatçıların NFT ürünlerini pazarlamaya başlaması, Facebook’un şirket ismini Meta yapmasıyla dikkatler bu alanlara kaydı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Elon Musk’a NFT hediye etmesi, Barbados’un metaverse odaklı bir projede diplomatik temsilcilik açma teşebbüsü, konunun ülkeler bağlamında geldiği yere dair çarpıcı örnekler.

Erdoğan’ın Elon Musk’a hediye ettiği NFT

Pek tabii kripto varlıkların henüz tam anlamıyla konumlandırılamaması, riskin yüksekliği, devletler tarafından kontrol edilmesinin zor olması gibi açmazları var. Öyle ki sistemin merkeziyetsiz yapısı ulus devlete karşı bir başkaldırı olarak da değerlendiriliyor. Terör finansmanı, illegal para akışı ve hukuki boyutlar da konunun tartışmalı yönleri. Ancak birçok devlet bu sorunları çözmek ya da minimuma indirmek maksadıyla çalışmalarını sürdürüyor, ara formüller bulma yoluna gidiyor.

Kripto varlıkların ekonomik ve hukuki boyutunun çözüm bekleyen birçok yönü olsa da bu tartışmaların ötesinde konuya artık diplomasi çerçevesinden bakmak mümkün. Kripto varlıklara destek vermenin, teknolojisine yatırım yapmanın ve geliştirmenin sadece ekonomik  potansiyeli olmasının dışında uluslararası alanda cazibe ve itibar açısından da bir değer ifade edeceğini söyleyebiliriz.

20. yüzyılda ortaya çıkan ve 21. yüzyılda oldukça popülerleşen kamu diplomasisinin kapsamlı tanımı ve kendini sürekli güncelleyen esnek bir olgu olmasından hareketle, kripto varlıkları da kavramın anlam çemberinin içerisine dahil edebiliriz. Küresel bir olgu haline gelen ve her geçen gün gelişen kripto varlıklar özelindeki çalışmaları kamu diplomasisinin yeni bir boyutu şeklinde, yani “kripto para diplomasisi” olarak görmek için uzak geleceği beklememize gerek kalmayabilir.