Rakamlara nasıl bakarsanız bakın; Güney Kore diğer ülkelerden ayrışıyor.

Şubat sonu ve Mart başında ülkede koronavirüsü kapan yeni hasta sayısı birkaç düzineden birkaç yüze ve birkaç bine yükselerek patlama yaşadı.

Zirve noktasında 29 Şubat’ta sağlık çalışanları bir günde 909 yeni vaka tespit ettiğinde, 50 milyonluk ülke çöküşün kenarında görünüyordu. Ancak bir haftadan az bir süre sonra yeni vaka sayısı yarıya indi. Dört gün içinde tekrar yarıya, ertesi gün yine yarıya indi.

Pazar günü, diğer ülkelerdeki vaka sayıları her gün binlerle artıp sağlık sistemleri ve ekonomiyi mahvederken, Güney Kore sadece 64 yeni vaka duyurarak bir ay içindeki en düşük sayıyı yakaladı. İtalya günde birkaç yüz yeni vakayla rekor kırıyor, Güney Kore’de ise sayı sekize kadar indi.

Güney Kore Çin ile birlikte büyük salgın yaşayıp yeni vaka sayısında eğriyi düzleştiren iki ülkeden biri. Ve bunu Çin’in ifade ve hareket özgürlüğü üzerindeki sert kısıtlamalarına veya Avrupa ve Amerika’daki gibi ekonomiye zarar veren tecritlere başvurmadan başardı.

Dünyada virüsten ölenlerin sayısı 15.000’i geçerken, dünya genelinde yetkililer ve uzmanlar Güney Kore’den dersler çıkarmaya çalışıyor. Bu dersler kolay olmasa bile görece doğrudan ve düşük maliyetli görünüyor: Hızlı müdahale, yaygın test, bağlantı izleme ve vatandaşların kritik desteği.

Ancak sert darbe alan diğer ülkeler Güney Kore’yi izlemedi. Bazıları yöntemlerinden ilham alma niyetini gösterdi ama salgın kısa zamanda kontrol altına alamayacakları bir seviyeye ulaştıktan sonra.

Güney Kore Cumhurbaşkanı Moon Jae-in’in ofisine göre Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile İsveç Başbakanı Stefan Lövfen, Moon’u arayarak ülkesinin tedbirlerinin ayrıntılarını rica etti.

Dünya Sağlık Örgütü Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus Güney Kore’yi virüsü kontrol altına almanın zor ama “yapılabilir” olduğunu gösterdiği için selamladı. Ülkeleri “Kore ve diğer ülkelerden öğrenilen dersleri uygulamaya” çağırdı.

Güney Kore yetkilileri ise başarılarının kesin olmadığı uyarısında bulunuyor. Özellikle da salgınlar ülke sınırlarının ötesinde yayılmaya devam ettiği için yeniden başlama riski devam ediyor.

Yine de Gıda ve İlaç İdaresi eski delegesi Scott Gottlieb, Güney Kore’yi defalarca bir model olarak sunup Twitter üzerinden “Güney Kore Covid-19’un zeki ve aktif halk sağlığı adımlarıyla yenilebileceğini gösteriyor.” ifadelerini paylaştı.

Ders 1: Krize Dönüşmeden Hızla Müdahale Et

Ülkede ilk vakanın tespit edildiği Ocak sonundan yalnızca bir hafta sonra hükümet yetkilileri birkaç tıp firmasının temsilcileriyle toplantı yaptı. Derhal onaylama sözü vererek, şirketleri acilen koronavirüsü test kitlerini seri üretmeye başlamaya teşvik ettiler.

İki hafta içerisinde Güney Kore’nin tespit edilen vaka sayısı iki haneli devam etse de, günlük binlerce test kiti sevk edildi. Ülke şimdi günde 100.000 kit üretirken, yetkililer ihracat konusunda 17 yabancı hükümetle görüştüklerini söylüyor.

Yetkililer ayrıca salgının yerel bir kiliseden hızla yayılmaya başladığı 2,5 milyonluk bir şehir olan Daegu’da derhal acil durum tedbirleri uyguladı.

Hükümetin koronavirüsüne müdahalesinde danışmanlık yapan bir epidemiyolog olan Ki Mo-ran, “Güney Kore insanları hareketini kısıtlamadan bununla başa çıkabildi, çünkü enfeksiyonun ana kaynağının kilise ayini olduğunu çok erkenden biliyorduk.” ifadelerinde bulundu. “Daha geç öğrenmiş olsaydık işler çok daha kötüye gidebilirdi.”

Güney Koreliler de Avrupalı ve Amerikalıların aksine, 2015’te Ortadoğu solunum yolu sendromu ülkede 38 kişinin hayatına mal olduktan sonra korona virüsüne ulusal acil durum olarak yaklaştılar.

Koronavirüsünün beş günlük bir kuluçka dönemi olduğu, bunu soğuk algınlığı ile karıştırılabilen hafif semptomlarla geçen ama virüsün yayılma hızının en yüksek olduğu bir dönemin izlediği düşünülüyor. Bu eğilim salgının görünür hâle gelmesiyle başlaması arasında bir-iki haftalık bir aralık yaratıyor. Birkaç vaka gibi görünen durum yüzlerce, yüzlerce görünen ise binlerce vaka olabilir.

Güney Kore Sağlık Bakan Yardımcısı Kim Gang-lip’e göre “Virüsün bu özellikleri kapatma ve tecridin vurgulandığı geleneksel müdahaleyi etkisiz kılıyor”, “Bir kez ortaya çıktığında, artık eski yöntemler hastalığın yayılmasını önlemede etkisiz kalıyor.”

Ders 2: Erken, Sık ve Güvenli Test Yap

Güney Kore diğer ülkelerden farklı olarak, çok daha fazla insana test yaparak, virüsü kapmalarından hemen sonra çok sayıda insanı tecrit ve tedavi edebildi.

Ülke 300.000’den fazla test yaparak kişi başına düşen test sayısında ABD’nin kırk kat önünde oldu.

Güney Kore Dışişleri Bakanı Kang Kyung-wha BBC’ye verdiği demeçte, “Test yapmak önemli, çünkü erken tespit imkânı sağlayarak hastalığın daha fazla yayılmasını önler ve teşhis konanların hızla tedavi edilmesini sağlar. Testler düşük ölüm oranlarımızın arkasındaki kilit faktörlerden biri.” dedi.

Her ne kadar Güney Kore salgını durdurmuş gibi gösterilse de, binlerce insana hastalık bulaştı ve hükümet ilk başlarda ihmalkâr davranmakla suçlandı. Test yapmaya yaklaşımı, zaten başlamış olan bir salgını durdurmaya yönelikti.

Hastane ve kliniklerin dolmasını engellemek için yetkililer mümkün olduğunca çok insanı mümkün olduğunca hızlı bir şekilde test edip, teması asgariye indirip, sağlık çalışanlarını da korumak amacıyla 600 test merkezi açtı.

50 adet araçla geçiş istasyonunda hastalar arabalarından çıkmadan test ediliyor. Onlara bir anket, uzaktan sıcaklık taraması ve boğaz sürüntüsü veriliyor. İşlem yaklaşık 10 dakika sürüyor. Test sonuçları genellikle birkaç saat içinde çıkıyor.

Yürüyerek girilen bazı merkezlerde hastalar şeffaf telefon kulübesini andıran bir odaya giriyor. Sağlık çalışanları odanın duvarlarına yerleştirilmiş kalın plastik eldivenlerle boğaz sürüntüsü uyguluyor.

Israrlı toplu mesajlar Güney Korelileri kendileri veya bir tanıdıkları semptom gösterdiğinde teste girmeye çağırıyor. Yurt dışından gelen ziyaretçilere akıllı telefonlarına semptomları kendilerinin kontrol etmesini sağlayan bir uygulama indirtiliyor.

Ofis, otel ve diğer büyük binalar çoğunlukla termal görüntüleme kameraları kullanarak ateşi çıkanları tespit ediyor. Birçok restoran müşteri kabul etmeden önce sıcaklıklarını ölçüyor.

Ders 3: Temasları Takip Et, Tecrit Et ve Gözetle

Birinin test sonuçları pozitif çıktığında sağlık çalışanları “temas izleme” diye bilinen bir süreçle onunla temas kurmuş olabilecek kişileri bulup test ederek, gerektiğinde tecrit etmek için hastanın son hareketlerini inceler.

Bu da sağlık çalışanlarının olası bulaşma ağlarını erkenden tespit edip bir cerrahın kanseri söküp attığı gibi virüsü toplumdan çıkarıyor.

Güney Kore MERS salgınında aktif izleme araç ve uygulamalarını geliştirmişti. Sağlık yetkilileri hastaların hareketlerini kamera görüntüleri, kredi kartı kayıtları, hatta araç ve telefonlarındaki GPS verileri üzerinden geriye doğru takip ediyordu.

Dr. Ki, “Epidemiyolojik soruşturmalarımızı polis dedektifleri gibi yaptık. Daha sonra yasalarımızı bulaşıcı hastalık krizlerinde bireysel gizliliğe karşı toplumsal güvenliğe öncelik verecek şekilde değiştirdik.” dedi.

Korona virüsü salgını bu yoğunlukta hasta takibinin yapılamayacağı seviyeye ulaştığında yetkililer toplu mesajlara dayandı.

Ne zaman bulundukları semtte yeni vakalar tespit edilirse Güney Korelilerin cep telefonlarına acil durum sinyaliyle titreşim gönderilir. Web siteleri ve akıllı telefon uygulamaları hastaların seyahatlerinin (kullandıkları otobüsler, nereden ve ne zaman binip nerede ne zaman indikleri, hatta maske takıp takmadıkları) saatlik, bazen dakikalık ayrıntılarını paylaşıyor.

Hasta ile yollarının kesişmiş olabileceğini düşünen insanların test merkezlerine başvurmaları isteniyor.

Güney Koreliler yaygın bir şekilde gizlilik ihlallerini ödenmesi gereken bir bedel olarak kabul etti.

Kendini karantinaya alması emredilen insanların hasta tecrit bölgesinden çıktığında yetkililere haber veren başka bir uygulama indirmesi gerekiyor. İhlal cezaları 2.500 doları bulabiliyor.

Enfeksiyonları erken teşhis ve tedavi edip, hafif vakaları özel merkezlerde ayrı tutan Güney Kore, hastanelerinde en kritik hastalar için yer bırakmış oldu. Vaka ölüm oranı yüzde birin biraz üstünde ve dünyadaki en düşük oranlardan biri.

Ders 4: Halkın Yardımını Al

Herkesi izleyecek sayıda sağlık çalışanı veya vücut sıcaklığı tarayıcısı yok, bu yüzden de sıradan insanların müdahil olması gerekiyor.

Sağlık Bakan Yardımcısı Kim, salgını durdurmanın liderlerin vatandaşlara tam bilgi vermesinden ve onların işbirliğini istemesinden geçtiğini vurguluyor.

Televizyon yayınları, metro istasyon duyuruları ve akıllı telefon uyarıları maske takmayı, sosyal mesafelenmeyi ve günün bulaşma verilerini sürekli hatırlatıyor.

Mesajlar savaş zamanına benzer bir ortak amaç duygusu aşılıyor. Anketler çoğunluğun hükümetin çabalarını desteklediğini, güvenin yüksek, paniğin ve stoklamanın ise düşük olduğunu gösteriyor.

Dışişleri Bakan Yardımcısı Lee Tae-ho, bu ayın başlarında muhabirlere “Halkın güveni ortak çabamızı güçlendiren çok yüksek düzeylerde medeni farkındalık ve gönüllü işbirliğine neden oldu.” dedi.

Yetkililer, ülkenin tedavinin çoğunu karşılayan kamulaştırılmış sağlık sistemi ile hiç semptom göstermeyen insanların bile test yaptırmaya daha çok teşvik edilmesi için korona virüsüne ilişkin maliyetleri kapsayan özel kuralların da önemini vurguluyor.

Kore Modeli Aktarılabilir mi?

Güney Kore’nin başarılarına duyulan ilginin yanında yöntem ve yayılmayı durdurma araçları aşırı kompleks veya pahalı değil.

Ülkenin kullandığı bazı teknolojiler özel plastik eldivenler ve pamuk sürüntüler kadar basit. Güney Kore’den daha kötü salgın yaşayan yedi ülkeden beşi daha zengin.

Uzmanlar Güney Kore örneğini takip etmenin önünde hiçbiri maliyet veya teknolojiyle ilgili olmayan üç büyük engeli sayıyor.

Birincisi, siyasi irade. Birçok hükümet kriz seviyesinde bir salgının yokluğunda meşakkatli tedbirler uygulamaya çekindi.

Diğeri, halkın iradesi. Güney Kore’deki toplumsal güven seviyesi birçok ülkedekinden yüksek. Özellikle Batı demokrasileri kutuplaşma ve popülist karşı saldırıyla boğuşuyor.

Ancak -üçüncü olarak- zaman en büyük zorluğu oluşturuyor. Dr. Ki, salgının ilerlediği ülkeler için bunu Güney Kore kadar hızlı ve etkili şekilde kontrol altına almak için “çok geç” olabilir diyor.

Çin çoğu Avrupa ülkesinden büyük olan Hubei eyaletindeki ilk felâketvari salgını durdurdu ama ekonomisini kapatma pahasına.

Güney Kore yöntemleri ABD’nin işine yarayabilir ama eski Gıda ve İlaç Kurumu üyesi Gottlieb’in Twitter üzerinden yazdığı gibi, “Güney Kore’deki gibi bir sonucu yakalama şansını muhtemelen kaybetti. İtalya’da yaşanan trajediyi yaşamamak için elimizden gelen her şeyi yapmalıyız.”

Bu yazı 23 Mart 2020 tarihinde New York Times sitesinde yayımlanmış olup, Mustafa Kaymaz tarafından Perspektif için çevrilmiştir. Yazının orijinal linki için burayı tıklayınız.