Roman okumak, genel okuyucu kitlesinde iki karşıt uç arasında sıkışmış durumda. Bir kısım okur açısından, okumaya değer eserler sadece fikir eserleri ve kurgu dışı kitaplar. Bu tür okuyucu nazarında, romanlar ve kurgu eserler bir nevi “vakit kaybı” ve gerçeklikten kopmak olarak görülüyor. Bunun tam karşı kutbunda yer alan bir başka okuyucu kitlesi ise sıkıcı, didaktik ve aşırı “ciddi” buldukları fikri eserler ve genel kültüre hitap eden akademik nitelikli kitaplara son derece mesafeli davranıyor. 

Bu ikinci gruba giren okuyucuların bir kısmı içinse romanlar, hayatın sert yüzünden bir nevi “kaçış rampası” işlevi görüyor. Günlük hayatın ve beşerî ilişkilerin ezici ve öğütücü rutininde, yapmacık ve samimiyetsiz ilişkilerden uzaklaşmak isteyen bu tür fıtratlar için romanlar biraz da sığınılan ve avunulan bir melcegâh sağlıyor. 

Kişisel olarak, akademik yazma/okuma eylemiyle yoğun şekilde ilgilenen bir okuyucu olarak, romanlara özel bir ilgim ve yakınlığım var. Sıradan bir okuyucu olmanın biraz ötesine geçip yayıncı, çevirmen ve editör kimliğiyle de, farklı toplumlara ait roman ve öyküleri büyük bir iştahla okuma, bu rafine prizmalar aracılığıyla değişik toplumları ve kültürleri tanıma çabası içerisindeyim yıllardır. 

Bu yazı vesilesiyle, zaman zaman bana da yöneltilen bir soruya, tamamen subjektif bir yanıt hazırladım ve farklı kültürleri yansıtan 100 romanlık bir seçki yaptım: Hangi romanları okumalı? 

Ancak peşinen şunu ifade etmem gerekir: Bu liste okuduklarım arasında gerçekten etkilendiğim eserleri kapsıyor, elbette tamamen kişisel bir liste ve her yönüyle eleştiriye açık. Aynı kitabı 10 farklı kişi okusa her biri farlı derecelerde ve müktesebatları nispetinde o kitaptan hissesini alır. Üstelik aynı kişi aynı kitabı birkaç yıl arayla okuduğunda dahi farklı bir tat alır; beş yıl önceki ruh haliyle çok beğendiği bir kitabı, üç yıl sonra hiç beğenmeyebilir de. 

Buradaki bazı kitapların, metin içinde hatırat veya biyografik/otobiyografik boyutu ön plana çıkabiliyor; bu yönlerinin farkında olarak ama kurgusal boyutlarıyla listeye dâhil ettim bu eserleri. Kimsenin bilmediği, sadece benim bildiğim kitapları buraya yazmak kaygısında da değilim. Basitçe, okuduklarım arasından en çok beğendiğim, beni etkilediğini düşündüğüm 100 kitabı listeledim. Listeye geçmeden önce bu hususları vurgulamak istiyorum. 

Listemde herhangi bir öncelik sıralaması yok, bende kişisel olarak ayrı bir yeri olan Lev Tolstoy ve onun abidevî Savaş ve Barış’ını ilk sıraya koydum; onun haricinde kitaplar arasında hiçbir sıralama yok, sadece kolay takip ve saymak açısından sıra numarası ifade ediyor başındaki rakamlar.

***

1. Savaş ve Barış – Lev Tolstoy
2. Doktor Jivago – Boris Pasternak
3. Sefiller – Victor Hugo
4. Herkes Tek Başına Ölür – Hans Fallada
5. Suyu Arayan Adam – Şevket Süreyya Aydemir
6. Tamirci – Bernard Malamud
7. Üç İstanbul – Mithat Cemal Kuntay
8. Kaderin Cilvesi – Rebecca Gable
9. Drina Köprüsü – Ivo Andriç
10. Körleşme – Elias Canetti
11. Sineklerin Tanrısı – William Golding
12. Pal Sokağı Çocukları – Ferenc Molnar
13. Tatar Çölü – Dino Buzzati
14. Körlük – Jose Saramago
15. Suç ve Ceza – Fyodor Dostoyevski
16. Martin Eden – Jack London
17. Goriot Baba – Honore de Balzac
18. Barbarları Beklerken – John M. Coetzee
19. Gaz Odası – John Grisham
20. İnce Memed – Yaşar Kemal
21. Tengsir – Sadık Çubek
22. Bul Beni Ziba – Ferhad Hassanzadeh
23. Saatleri Ayarlama Enstitüsü – Ahmet Hamdi Tanpınar
24. İçimizdeki Şeytan – Sabahattin Ali
25. Ölüler Evinden Anılar – Fyodor Dostoyevski
26. Albay – Mahmud Devletabadi
27. Nar Ağacı – Nazan Bekiroğlu
28. Kent ve Köpekler – Mario Vargas Llosa
29. Göremediğimiz Tüm Işıklar – Anthony Doerr
30. Sisle Gelen Yolcu – Jean-Christophe Grange
31. Tespih Taneleri – Mıgırdıç Margosyan
32. İki Şehrin Hikayesi – Charles Dickens
33. Ana – Maksim Gorki
34. Gün Olur Asra Bedel – Cengiz Aytmatov
35. Kızıl Darı Tarlaları – Mo Yan
36. Nostromo – Joseph Conrad
37. Tutunamayanlar – Oğuz Atay
38. Bülbülü Öldürmek – Harper Lee
39. Gülün Adı – Umberto Eco
40. Zorba – Nikos Kazancakis
41. Gece Kelebeği (Perperık-e Soe) – Haydar Karataş
42. Gün Ortasında Karanlık – Arthur Koestler
43. Puslu Kıtalar Atlası – İhsan Oktay Anar
44. Dava – Franz Kafka
45. Biz – Yevgeni Zamyatin
46. Esir Şehrin İnsanları – Kemal Tahir
47. Derviş ve Ölüm – Meşa Selimoviç
48. Işıkları Ben Söndürürüm – Zoya Pirzad
49. Hacı Ağa – Sadık Hidayet
50. Uçurtma Avcısı – Khaled Hosseini
51. Dayıcan Napolyon – İrec Pezeşkzâd
52. Son Casus – John le Carre
53. 1902 Doğumlular – Ernst Glaeser
54. BEN–HUR – Lew Wallace
55. Robinson Crusoe – Daniel Defoe
56. Yüzyıllık Yalnızlık – Gabriel Garcia Márquez
57. Babalar ve Oğullar – İvan Turgenyev
58. Usta ve Margarita – Mihail Bulgakov
59. Mülksüzler – Ursula le Guin
60. Ölmeye Yatmak – Adalet Ağaoğlu
61. Diriliş – Lev Tolstoy
62. 1984 – George Orwell
63. İvan Denisoviç’in Bir Günü – Aleksandr Soljenitsin
64. İsmail – Daniel Quinn
65. Kadersizlik – İmre Kertesz
66. Büyük Defter – Agota Kristof
67. Kurt Kanunu – Kemal Tahir
68. Vicdan Zorbalığa Karşı ya da Castellio Calvin’e – Stefan Zweig
69. Oblomov – İvan Gonçarov
70. Bir Gün Tek Başına – Vedat Türkali
71. Sultan Hamid Düşerken – Nahid Sırrı Örik
72. Nietzsche Ağladığında – Irvin D. Yalom
73. Baudolino – Umberto Eco
74. Uzun Çarşının Uluları – Mitat Enç
75. Dorian Gray’in Portresi – Oscar Wilde
76. Don Kıyısında Hasat – Mihail Şolohov
77. Kızıl Odanın Rüyası –Cao Xuequin
78. Şoför Wang’ın Altıncı Hayatı – Susan Barker
79. Karamazov Kardeşler – Fyodor Dostoyevski
80. Devlerin Düşüşü (Yüzyıl Üçlemesi) – Ken Follett
81. Balıkçı Said – Muhammed Marmaduke Pickthall
82. İkinci El Zaman / Kızıl İnsanın Sonu – Svetlana Aleksiyeviç
83. İnsanlığın Yıldızının Parladığı Anlar – Stefan Zweig
84. Hadrianus’un Anıları – Marguerite Yourcenar
85. Kör Baykuş – Sadık Hidayet
86. Midak Sokağı – Necib Mahfuz
87. Sınıra Yakın – Cihan Aktaş
88. Küçük Adam Ne Oldu Sana? – Hans Fallada
89. Dünyanın İlk Günü (İmparatorluk Serisi) – Beyazıt Akman
90. Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı – Bilge Karasu
91. Semerkant – Amin Maalouf
92. Büyük Umutlar – Charles Dickens
93. Ölü Canlar – Nikolay Gogol
94. Çanlar Kimin İçin Çalıyor – Ernest Hemingway
95. Aylak Adam – Yusuf Atılgan
96. Herkes Tek Başına Ölür – Hans Fallada
97. İsyan Günlerinde Aşk – Ahmet Altan
98. Kar Kurdu – Glenn Meade
99. Dünün Dünyası – Stefan Zweig
100. Metro 2033 – Dmitry Glukhovsky