Ahmet Hamdi Tanpınar’ın bir dönem aydınlarının profilini sergilediği “Mahur Beste” romanının çok sayıda kahramanından Behçet Bey, İttihatçılık sevdasına hızlı bir geçiş yaptığı dönemde, feleğin çemberinden geçmiş, Ali Süavi’nin Çırağan Sarayı Baskını’na katılmaktan son anda kurtulmuş Sabri Hoca ile tartışırken, “Hele, o bir gitsin de…” der. Sabri Hoca’nın yanıtı ağır ve uzun olur, ama mesajı basittir, memleketteki bütün “fenalıkları” tek kişiye bağlamak, onun elinden iktidarı alınca her şeyin günlük gülistanlık olacağını sanmak aslında bu umuda sarılmış olanların biçareliğini gösterir. Gerçekten de tarih Sabri Hoca’yı haklı çıkarır -ya da Tanpınar tarihin haklı çıkaracağı bir Sabri Hoca karakteri yaratmıştır-, İttihat ve Terakki’nin bırakın iktidarda ne yapacağını bilmesini, iktidara dahi nasıl geleceği konusunda bir fikri olmadığı açıkça görülür. İktidardakileri şu ya da bu şekilde düşürmek konusundaki maharetleri, iktidarda ne yapacakları konusundaki “vizyonlarından” daha fazla gibi gözüküyor.

“Hele, o bir gitsin de…”, “hele, bir sabah olsun da”, “hele, bir kazanalım da…” Aslında bu cümleler sadece sarf edenin biçareliğini değil, belli bir siyaset biçiminin de egemenliğini bize işaret eder. Eyleme, harekete geçmeye ve geçirmeye odaklanan bir siyaset biçimi… Tek bir hedefe odaklanıp o hedefin doğru olduğuna kendisini ve etrafındakileri inandıran, böylelikle de tali tartışmaları daha sonraya öteleyen bir siyaset anlayışı.

Hangi durumlarda ortaya daha fazla çıkar diye düşünüyorum, muhtemelen iktidardakiler ve muhalefettekiler arasındaki güç dengesinin asimetrik olduğu anlarda daha fazla kabul gören bir anlayış. İktidar, elindeki bütün araçlarla egemenliğini tesis eder ve sürdürürken, muhalefetin geniş bir cephe savaşı vermeye hali ve mecali bulunmaz, “devirmekten” başka her konu enerjinin boşa sarf edilmesi anlamına gelir. Bir de muhalefet, tek bir homojen blok değil, kırılgan bir koalisyondan ibaretse, her türlü tali konu blok içerisinde bir çatlak oluşturacağından, tartışmaların daha sonraya, iktidara erişileceği o kutlu günün ertesine ötelenmesi daha doğru gözükür. İktidarla kıyaslandığında eldeki her türlü kaynağın -umut dahil- ne kadar kıt olduğu göz önünde tutulursa, taktik açıdan çok da kötü bir fikir olmayabilir. Ancak tarih, o gün geldiğinde ve muhalefet artık iktidar olduğunda, sağduyulu tartışmalardan çok kanlı/kansız tasfiyelerin daha yaygın olduğunu bize gösteriyor. Jirondenler, Menşevikler, İttihat ve Terakki’nin ekalliyet unsurları ve Emiliano Zapata bize bu konuda şahitlik edebilirler. İktidar yürüyüşünde tali olarak görülen konular, iktidara erişildiğinde asli hale dönüşüp birlikte yaşamayı imkansız hale getirebilirler.

Ülkemizde de benzer bir durumla karşı karşıyayız. Bıkkınlık veren seçimler silsilesine ara vermiş ve Koronavirüs salgınının paniğinden henüz kurtulmamış gibi gözükebiliriz ama en geç 2023 yılında gerçekleşmesi muhtemel Cumhurbaşkanlığı seçimine günbegün yaklaşırken muhalif unsurların gündemini tek bir konu işgal etmiş gözükmekte: “Hele, o bir gitsin de…”. İçinde bulunduğumuz başkanlık sisteminin doğal bir sonucu bu, Juan Linz bizi 1990’da uyarmıştı, bütün gücün tek bir kişinin elinde bulunduğu başkanlık sistemleri “sıfır toplam” bir oyun ortamı yaratır, birisi kaybetmeden diğeri kazanamaz. Hele bizimki gibi başkanın aşırı güçlü olduğu bir sistemde, gücü eline almak her türlü çözümü kendiliğinden getirebilir inancının yaygınlaşması şaşırtıcı olmaz, çünkü bu seçimi kazanmadan iktidara erişmek mümkün olmaz.

Oysa parlamenter sistemlerde, meclis için koalisyonlarla iktidara her zaman erişme olanağı bulunur, 1990’lardaki deneyimimiz bunu gösterdi. Bir de ülkemizin ne kadar çok kutuplaştığını, bir 50/50 toplumuna dönüştüğünü göz önünde tutalım, tek bir oyun bir çok kıymetli olduğu böyle bir ortamda, geniş tabanlı bir koalisyonu koruyabilmenin tek yolu üzerinde uzlaşılması gereken konu sayısını en aza indirgemek.

Muhtemel Koalisyonların Üyeleri Birbirleriyle Ne Kadar Uyumlu?

Yapılan akademik çalışmalar koalisyon ortakları arasında görüş farklılıkları ne kadar çoksa, koalisyonun ömrünün o kadar az olduğunu gösteriyor. Latin Amerika başkanlık sistemleri üzerine yapılan bir başka çalışma da başkanlık seçimleri öncesinde kurulan koalisyonlara ideolojik mesafesi yüksek partileri dahil etmenin zorluğunu vurgulamakta. Rekabetçi otoriter sistemlerdeki 111 seçimi analiz eden Michael Wahman ise eğer iktidar ile muhalefet arasında politikalar arasında büyük bir farklılık yoksa seçim öncesi koalisyonu korumanın çok zor olduğunu gösteriyor, tabii seçimi kazanabilme umudunu korumak da önemli bir faktör. Sonuçta ne kadar az konuya odaklanılırsa, iktidar ile muhalefet arasındaki farklılık korunabilir, konu sayısı arttıkça aradaki fark azalacaktır.