Perspektif, seçim dolayımında ortaya çıkan toplumsal fotoğrafı ve siyasetin topoğrafyasını analiz ettiği ve geçtiğimiz günlerde ikinci kısmı yayınlanan soruşturmanın üçüncü bölümü için Siyaset Bilimci ve Yazar Prof. Dr. Nuray Mert, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Mahmut Hakkı Akın ve Siyaset Sosyoloğu Dr. Cuma Çiçek’in görüşlerine başvurdu.

1 Kasım 2015 seçimlerinde AK Parti’nin oyu yüzde 49,5 oldu. Ancak alınan yüksek oy da, parti içindeki çalkantının durulmasını sağlamadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Başbakan Davutoğlu arasındaki çekişme, seçimlerden altı ay sonra Davutoğlu’nun tasfiye edilmesine yol açtı. Bütün ipleri eline geçiren Erdoğan, partide tek karar verici haline geldi. 

Aslında AK Parti’de sular bir süreden beri alttan alta kaynıyordu. Partinin kuruluş ilkelerinden uzaklaştığı ve geçmişte eleştirdiği partilere benzediğini düşünen birçok kişi, ya resmi olarak partiden ayrılmış ya da fiili olarak parti ile arasına mesafe koymuştu. Erdoğan-Davutoğlu kapışması, fikrî ayrılığın yüzeye vurmasını ifade ediyordu. 

Erdoğan; Davutoğlu’nu ekarte ettikten sonra, MHP ile yoğun bir işbirliği içine girdi ve AK Parti’yi -eskisinden tümüyle farklı-yeni hatta soktu. AK Parti’nin edindiği bu yeni kimlik, zamanla rahatsız olanların sayısını artırdı. Seçim sonuçları da rahatsızlığın büyüdüğünü kanıtlıyordu. 2018’de AK Parti yüzde 42,5 aldı; parti, üç yılda 7 puan kaybetmişti. 

Halen partili olmakla birlikte kenara çekilen/çektirilen ve sessiz kalmayı tercih eden kimi aktörler, içeride kalarak partiyi düzeltme imkânının olmadığını görünce, yeni bir yol açmaya koyuldular. Öne çıkan iki aktör vardı: Davutoğlu ve Babacan. Kamuoyundaki beklenti; bu iki ismin beraber hareket etmeleri ve AK Parti’ye alternatif oluşturabilecek ortak bir çatı inşa etmeleriydi. 

Ancak beklenen olmadı; birtakım görüşmeler yapılmasına ve camianın tecrübelilerinin iyi niyetli uyarılarına rağmen güçlü bir birliktelik zemini oluşturulamadı. Her iki aktör de kendi partilerini kurdular. Davutoğlu’nun Gelecek Partisi 12 Aralık 2019’da, Babacan’ın DEVA Partisi de 9 Mart 2020’de kuruluşlarını ilan ettiler. Böylece AK Parti’nin içinden iki parti doğdu. 

Ağırlık Merkezi Olamama 

Ayrı partileşme, iki aktörün, hayati derecede önem arz eden hatalarının ilkiydi. Çünkü kamuoyu, Davutoğlu ile Babacan arasında, her birinin ayrı bir parti kurmasını gerektirecek kadar esaslı bir fark görmüyordu. Aksine ikisinin ülkeye ve dünyaya dair tasavvurlarını, siyaset etme biçimlerini birbirine çok yakın buluyordu. Dolayısıyla güçlerini birleştirdikleri takdirde onlara kredi açabilecek bir zemin vardı; yeni partinin güçlü ve iddia sahibi olması kuvvetle muhtemeldi. 

Ancak beklentilerin tersine yolların ayrılması ve her birinin ayrı bir parti tabelası asması, daha baştan itibaren bu zemini tahrip etti ve iddialarının altını oydu. Zira iki parti, evvela elit düzeyinde bir bölünme yarattı. Evet, AK Parti’den memnun olmayan nitelikli isimlerin bir kısmı Gelecek Partisi’ne, bir kısmı da DEVA’ya gitti. Ama daha büyük bir kısım, mânâ veremedikleri bu ayrılığa tepki göstererek ya AK Parti içinde kaldı ya da siyasetin dışında kalmayı tercih etti. 

Keza, elitler gibi, AK Parti’nin takip ettiği rotaya itirazı olan seçmen de hayal kırıklığına uğradı. Partisinden ayrılmaya meyyal ve güvenebileceği bir adres arayışı içinde olanların umutları erkenden soldu. Tek parti; seçmenin oylarını kıymetlendirip bir ağırlık merkezi teşkil edebilirdi. Oysa iki parti, seçmenin oylarının heba edilmesi anlamına gelirdi. Seçmen, bu nedenle, tek parti yerine iki parti kurulmasını kabul etmedi ve bu partilere yüzünü dönmedi.

Suya Düşen Hayaller 

Seçmen arka çıkmadığı için, kurulmaları öncesinde bu partilere bağlanan bütün hayaller suya düştü. Kamuoyu araştırmalarında bu iki parti bir türlü görünür hale gelmedi. Parti yöneticileri, bir süre bu gerçeğe sırtlarını döndüler; araştırmacıların bilerek kendilerini yok saydıklarını, aslında halkta ciddi bir karşılık bulduklarını ifade ettiler. Ancak gerçek ortadaydı. Toplum; ayrı parti kurma ısrarları yüzünden her iki partiyi de cezalandırmış, onları “diğer partiler” kategorisine hapsetmişti. Güneşi balçıkla sıvamanın imkânı yoktu.  

Davutoğlu ve Babacan’ın, bu hal karşısında külahlarını önlerine koyup yeni bir değerlendirme yapmaları gerekiyordu. 2023 seçimleri bunun için iyi bir fırsattı. Belki birlikte parti kuramamışlardı ama seçime birlikte girebilirlerdi. Altılı Masa’da beraber çalıştıkları Saadet Partisi’ni de yanlarına alarak ayrı bir ittifak kurabilir ve üç parti tek listeyle seçmenlerin karşısına çıkabilirlerdi. Eli türlü sebeplerden ötürü CHP’ye gitmeyen muhafazakâr-dindar seçmen için bir seçenek yaratabilirlerdi. 

Lakin burada yine yanlışa düştüler; ikinci hayati hataya imza attılar. Kendi oluşturacakları ittifakla seçim yarışına gireceklerine, gidip CHP listelerine katıldılar. MHP’nin, YRP’nin, BBP’nin ve hatta TİP’in bile kendi adıyla girmeyi göz aldığı bir mücadelede, onlar bir tür kaçak güreştiler. Muhafazakâr-dindar seçmene yeni bir kapı açmadılar, AK Parti’den kopan yüzde 7’yi yine iktidar bloku içindeki diğer partilere (MHP YRP, BBP) mecbur bıraktılar.    

Defteri Kapatmak 

Eğer Millet İttifakı seçimlerinden galibiyetle çıksaydı, CHP listesinden seçime girmek üzerinden bugünkü gibi bir fırtına kopmazdı. Fakat seçimlerin muhalefeti hoşnut etmeyen tablosu, bu tercihin hem CHP hem de Gelecek Partisi ve DEVA saflarında daha derinden sorgulanmasını kaçınılmaz kıldı. 

Sorgulama geçmişe yönelik olduğu gibi geleceğe de yönelik; Gelecek Partisi ve DEVA’nın dün yanlış yaptıkları noktasında genel bir mutabakat var. Peki, bu partiler bugün ve yarın için ne düşünüyorlar? Meclis’teki varlıklarına mı tutunacaklar, yoksa gerçekten yeni bir yol açmayı mı deneyecekler?   

Eğer var olanla yetinir ve elde ettikleri milletvekillerini kendileri için yeterli sayarlarsa, üçüncü hayati hatayı işlemiş olacaklar. Ve bu artık ölümcül bir hata olabilir, partiler de liderleri de defteri kapatmak zorunda kalabilirler. O nedenle belki de yapılması gereken en doğru iş, ilk yanlışın yapıldığı yere dönmek olabilir. İki partinin bir birleşme kongresi yapmaları ve yıpranan isimlerini de terk ederek yeni bir isim altında ortak bir çatı oluşturmaları, koyulacakları yeni yolda daha çabuk mesafe almalarını sağlayabilir. 

Görünen o ki, bu yönde çabalar var. Yapılan açıklamalar, Davutoğlu’nun bu işe sıcak baktığına işaret ediyor. Davutoğlu, iki yıldır herkesin “Niye ayrısınız?” sorusuna cevap vermekte zorlandığını söylüyor. 

Hakikaten, bu ayrılığın oturtulabileceği bir temel yok; dolayısıyla bu partiler için seçmenin ısrarla altını çizdiğine gözlerini kapatmaktan vazgeçmekten ve gereğini yapmaktan başka bir seçenek de yok!

Perspektif, seçimleri değerlendirdiği ve geçtiğimiz günlerde ilk kısmı yayınlanan soruşturmanın ikinci bölümü için Gazeteci-Yazar Etyen Mahçupyan, Özyeğin Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Evren Balta ve TOBB Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nden Doç. Dr. Burak Bilgehan Özpek’in görüşlerine başvurdu.

Seçimler bitti ve iktidar kanadının az farkla da olsa galibiyetiyle sonuçlandı. Millet İttifakı’nın programlarını açıklamadaki yetersizliği, Kemal Kılıçdaroğlu’nun şahsında yoğunlaşan “lider vasfı eksikliği” gibi haklı gerekçeler, toplumun bir kesiminde “solcu” ve “Alevi” olması gibi gerekçeler ile birleşince adil olmayan bir seçim propaganda süreci sonrası Erdoğan’ın galibiyetini ilan etmesinin şaşkınlık yarattığı söylenemez. Halkın yarıya yakın bir kısmının değişim istemesi, kötüye giden şartların düzelmesi için elbette ki yeterli değil. Giderek kötüleşen şartlar, muhalefeti yönetime taşımaya yetmedi, zira çözüm vaat eden Millet İttifakı çözüm önerilerini somut olarak halka anlatmakta başarısız oldu. Öte yandan, yıllardır süregelen ve iktidarın tahakküm diliyle popülist bir şekilde halkı kutuplaştırmak pahasına kullanılan “dindarlık” ve “başörtüsü” gibi konular, seçmenin bir bölümünde geçmiş travmaların tekrar etmemesi adına hâlâ tetikleyici bir güce sahip. 

Seçimlerin muhalefet aleyhine sonuçlanmasının bir diğer önemli sebebi ise şüphesiz iktidarın başlıca seçim propaganda söylemlerinden olan, muhalefetin “terör ile arasına mesafe koyamama” meselesi. Seçmenin bir bölümünün Millet İttifakı’nın HDP ile yakınlığı konusu üzerinden Kılıçdaroğlu’na oy desteği sunmadığı, anketler ile sabit bir durum. Kamu kurumlarının önemli kadrolarının Erdoğan ve iktidar partisi tarafından belirlendiği, medyanın ağırlıklı bir bölümünün iktidar yanlısı yayın yaptığı böyle bir dönemde, seçmenin tercihini mevcut yönetimin devamından yana kullanması şaşırtıcı değil. Yönetimin değişmemesinin sebeplerinden bir diğeri ise problemlerin doğru ve anlaşılır bir şekilde halka sunulamaması ve olası kadroların kimler olacağı ve çözüm yollarının ne şekilde olacağının da muğlak bırakılması.

Var olan temel problemlerin yalnızca muhalefet partileri tarafından değil; sivil toplum, sanatçılar, aydınlar, akademisyenler ve gazeteciler tarafından da sürekli olarak gündemde tutulması gerekiyor. Problemleri tekrar hatırlamakta ve yönetimden neler beklendiğini ifade etmekte fayda var.

Sığınmacı Sorunu ve Yabancıların Türk Vatandaşlığına Geçisi

2011’de patlak veren Suriye Savaşı’nın üstünden 12 yıl geçti, artık tartışılan konu, savaş koşullarından kaçan Suriyelilere kucak açılması meselesi değil. Ülkemizin büyük bir bölümü, özellikle gençlerimiz giderek artan ekonomik kriz ve işsizlik gibi sorunlar ile boğuşurken mülteci sayısının azalmaması ciddi bir sorun haline geldi. Elbette ki mültecilerin ülkesine gönderilmesi konusu belli bir kimliği aşağılamaya yönelik ve yabancı karşıtlığı içeren bir nefret söylemine dönüşmemeli, ancak artan enflasyon gibi sorunlar ile boğuşan bir halkın kaynaklarını başkalarıyla paylaşmasını istemek adil değil.

Öte yandan, belli bir döviz miktarına karşılık gelen gayrimenkul alımları ile yabancılara Türk vatandaşlığına geçiş imkânı tanınması ise kabul edilmemesi gereken bir diğer konu. Muasır medeniyet seviyesini yakalamaya çalıştığımız Batı ülkelerinde bırakın vatandaş olmayı, bir ülkeye göçmen olarak gidebilmek için bile ciddi şartlar gerekiyor. Örneğin ABD’ye göçmen olarak gidebilmek için önemli bir icadınızın, buluşunuzun olması veya eserlerinizin ve araştırmalarınızın Amerikan çıkarlarına hizmet ettiğini kanıtlamanız gerekli. Para ile vatandaşlık satışı olarak da adlandırılabilecek bizdeki durum, bu ülke için şehit olanların yakınları, gaziler ve tüm vatanseverler için kabul edilmesi imkânsız bir konu.

Ekonomik Sorunlar, Haksız Kazançlar ve Kayırmacılık

Avrupa Birliği İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) 2022 yılında paylaşılan verilerine göre, Türkiye’de halkın yüzde 37’si kırmızı et, tavuk veya balık yemeye maddi olanak bulamıyor ve Türkiye, bu veriler ile Avrupa’da en az oranda et tüketen ülke. Yerli insansız hava araçları üreten bir ülkenin vatandaşlarının, Avrupa’da en az et tüketen grubu oluşturması ise anlaşılması hayli güç bir durum.

CHP vekili Ömer Fethi Gürer, 2021 yılında yaptığı bir açıklamada, genç nüfusun yüzde 25’inin işsiz, her dört işsiz gençten birinin de üniversite mezunu olduğuna dikkat çekmişti. Gürer’in ifadelerini aynen aktarmakta fayda var:

“Resmi verilere göre İŞKUR’ a kayıtlı işsizlerin 767’si doktora mezunu işsizlerden oluşmaktadır. Kayıtlı işsizlerin 417.890’ı lisans mezunu, 17.688’i yüksek lisans mezunu ve 330.331’i ise ön lisans mezunudur. Bu veriler dahi diplomalı işsizliğin boyutları açısından önemlidir. İş bulma umudunu yitirenlerle bu rakam 2 milyonu bulmuştur.”

Artan enflasyon karşısında vatandaşın alım gücünün giderek zayıflamasının yanında bir de haksız yere kazanç elde edenler var. CHP vekili Deniz Yavuzyılmaz bu konuyu sıkça gündeme taşımıştı. Yavuzyılmaz’ın sosyal medya hesabından ifşa ettiği “en az iki maaş alan isimler”e basit bir internet araştırması ile ulaşabilirsiniz. Maaş oranlarının aylık 44.000 TL’den kâr payları ile 176.000 TL’ye kadar çıktığı görülüyor. Bürokrasideki çift maaş konusunu yok sayan yöneticilerin “millete hizmet” söylemi içi boş bir retorikten ibaret.

Bir de milletvekili maaşları konusu var. 2021 yılında milletvekili maaşı 25.000 lira olarak belirlenmişti. 2022 yılının ilk yarısında milletvekili maaşı 40.000 liraya yükseltilirken yılın ikinci yarısında 56.000 liraya yükseltildi. Milletvekillerinin 2023 yılında aldıkları aylık maaş ise 73.379 lira. Aynı oranda maaş zamları emekliler veya işçiler için de olsa sorun ortadan kalkacak.

Demokrasinin Zayıflaması ve Hukukun İçinin Boşaltılması

Demokrasi sadece belli aralıklar ile seçime gidilerek var olan bir sistem değildir. Demokrasi; hukuk önünde eşitlik, erkler ayrılığı, özgürlüklerin güvence altında olması, basın özgürlüğü ve güçlü sivil toplum gibi birçok koşula göre kalitesi artan bir düzendir. Adil bir toplumsal düzen olmadan demokrasinin kazanımlarından faydalanmak mümkün değil. Adalet sistemimizdeki aksaklıklar hem toplumun hem de devletin kanayan yarası olmaya devam ediyor. Şahan Gökbakar’ın sosyal medya paylaşımı, vurgulamak istediğim temel fikrin özeti olan veciz ifadeler. Gökbakar, yaptığı paylaşımda şunları dile getirmişti: “Hırsızın, uğursuzun, katilin, tecavüzcünün, dolandırıcının, kaçakçının, yolsuzun dışarda gezdiği, ama haber yapan gazetecinin hapse girdiği bir sistem içerisinde olmak beni çok üzüyor, yoruyor ve mutsuz ediyor.”  

Nice seçimler gelir geçer, sorunları çözmeyi gönülden isteyen, kendi çıkarlarını değil memleketin geleceğini düşünen ve kendi zümresi için değil tüm halkın huzuru ve yarınları için çaba gösteren bir yönetimdir umarım bizi bekleyen…

14-28 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerini Cumhur İttifakı kazandı. İttifak TBMM’de salt çoğunluğu elde ederken, Sayın Erdoğan ikinci turda yüzde 52 oyla bir dönem daha Cumhurbaşkanı seçildi. Böylece Türkiye, otoriter bir rejimi seçimler yoluyla değiştiren çok az sayıdaki ülkeler arasına giremedi. Bu sonuç, seçime kesin zafer ümidiyle giren muhalefet cephesinde derin bir hayal kırıklığı yarattı ve çeşitli özeleştirilere yol açtı. Bu yazıda bu eleştirilerin ne derece isabetli olduğu tartışılacaktır. 

Millet İttifakı’nın Yapısı

Bu özeleştirilerin muhtemelen en radikali, Millet İttifakı’nın yapısına ilişkin olanıdır. Bu iddiaya göre CHP’nin beş muhafazakâr eğilimli partiyle kurduğu ittifakın kazanma şansı zaten çok azdı. Çünkü muhafazakâr seçmenlerin önemli bir bölümü, CHP aleyhindeki önyargılarını terk etmeyecek ve CHP’li bir Cumhurbaşkanı adayına oy vermeyeceklerdi. Bu çevrelerce sık sık dile getirilmiş olan “kazanacak aday” ifadesi, bu bakış açısının bir ürünüdür. Üstelik, aralarında temel görüş ayrılıkları olan bu muhalefet partileri, bir ittifak halinde iktidara gelebilseler dahi ortak bir istikrarlı politika izleyebilmeleri son derece güç olacaktı. Gene, Altılı Masa’nın oluşmaya başladığı günlerden itibaren ona yöneltilen “beş (daha doğrusu altı) benzemez” nitelendirmesi de aynı menfi bakış açısının ifadesidir. 

Bu iddiaları temelsiz ve gerçek-dışı bulduğumu daha önce çeşitli vesilelerle ifade etmiştim. Kanımca Altılı Masa (Millet İttifakı), farklı siyasal geleneklerden gelen altı siyasal partiyi aynı hedefler etrafında bir araya getirmekle, Türk siyasal hayatında şu ana kadar başka örneği olmayan bir başarı sağlamıştır. Bu ittifak, Güçlendirilmiş Parlamenter Rejim önerisi, anayasa değişikliği önerisi ve Ortak Politikalar Mutabakat Metni gibi çok önemli ve kapsamlı konularda mutabakat sağlamıştır. Ortak Politikalar Mutabakat Metni, 2300 küsur konuda hangi politikaların izleneceğini belirtmek suretiyle, gerçek bir hükümet programı niteliğindedir. Altı partinin üzerinde anlaşmaya vardığı hususlar, aralarındaki fikir ayrılıklarından çok daha önemli ve geniş kapsamlıdır. Kaldı ki böyle bir ittifak olmaksızın rejimi demokratik yönde değiştirecek bir anayasa değişikliği için gerekli çoğunluğu bulmak imkânsızdır. İttifakın en büyük partisi CHP’nin oy oranı, çok-partili dönemin büyük bölümünde yüzde 25-30 arasında seyretmiştir. Bu oran bütün çok-parti dönemi boyunca sadece iki defa (1957 ve 1977) olağanüstü şartlar nedeniyle yüzde 40’ı geçebilmiştir. 2000’li yıllarda bu oran, yüzde 30’un altında kalmıştır: 2000: 19,4; 2007: 20,9; 2011: 20,6; 2015: 25,32; 2018: 22,65. Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP’yi ittifak ve helalleşme politikaları nedeniyle suçlamak, bu partiyi görünür gelecek için yüzde 20-30 bandına mahkûm etmek demektir. Rejim değişikliğini hedefleyen bir CHP’nin muhafazakâr partilerle ittifaka girmesi bir zorunluluktur. 

Aynı nedenlerle, parlamenter rejime geçiş sürecinde ittifak partileri liderlerine eşit imza, başka bir deyimle veto yetkisi tanındığı, bu yüzden sistemin sürekli olarak tıkanacağı yolundaki eleştiride de isabet yoktur. Altı partinin mutabakatıyla hazırlanan Geçiş Süreci Yol Haritası’nda böyle bir zorunluluk yoktur. Kaldı ki böyle bir hüküm, yürürlükteki Anayasa’ya açıkça aykırı olurdu. Yol Haritası’nda vurgulanan husus, yürütme organı politikalarının müzakere ve uzlaşma yoluyla belirlenmesidir ki, bunda eleştirilecek bir yön yoktur. Temel kararların tek adamın istekleri yerine ortak aklın ürünü olmasını memnuniyetle karşılamak gerekir. 

Bütün bu eleştirilerin temelinde, Türk kamuoyunun önemli bir bölümüne hâkim olan koalisyon korkusunun yattığı açıktır. Oysa bu, yersiz bir korkudur. Avrupa demokrasilerinin hemen hepsi, birçoğu uzun süreli ve başarılı olan koalisyon hükümetlerince yönetilmektedir. Türkiye’nin bugünkü siyasal parti sisteminin yapısı düşünüldüğünde, görünür gelecekte bizim de koalisyon hükümetlerince yönetilmemiz kaçınılmaz görünmektedir. Koalisyonlardan kurtulmak gerekçesiyle meşrulaştırılmaya çalışılan bugünkü ucube hükümet sisteminde de adı konulmamış bir koalisyon hükümeti söz konusudur. 

Eleştirilerin bir uzantısı da, 2023 seçimlerinin Millet İttifakı, özellikle CHP bakımından bir yenilgi olduğu, dolayısıyla CHP’de bir lider değişikliği gerektiği görüşüdür. İlk bakışta bu görüşte bir gerçeklik payı olduğu düşünülebilir. Gerçekten Cumhur İttifakı’nın, son yıllardaki yakıcı ekonomik sorunlara, artan işsizliğe, gelir dağılımındaki bozulmaya, ayyuka çıkan yolsuzluklara ve kayırmacılığa, toplumun büyük bölümünün şikâyetçi olduğu sığınmacılık sorununa, devlet kurumlarındaki çürümeye rağmen seçimi kazanması, açıklanması güç bir durumdur. Ancak yakından bakınca bu iddianın da abartılı olduğu görülmektedir. 

Eşitsiz Şartlar

Her şeyden önce 2023 seçimlerinin son derece eşitsiz şartlar altında cereyan ettiği unutulmamalıdır. İktidar, devletin tüm kaynaklarını kendi çıkarları için kullanmış, medyanın yüzde 90’dan fazlasını kendi kontrolüne almış, muhalefetin ifade hürriyetini çok büyük ölçüde sınırlandırmış, hatta daha önceki dönemlerden de ileri giderek yalan, iftira, montaj kasetleri gibi yollara başvurmuştur. 

İkincisi, çok-partili siyasal hayatımızın başlangıcından bugüne kadar, sağ veya merkez-sağ partilerin daima çoğunluğu sağlamış olması da unutulmamalıdır (Ergun Özbudun, Türkiye’de Parti ve Seçim Sistemi, İstanbul, 2011, s. 85-86). Bu tablonun bir günde değişebileceğini ummak, aşırı bir hayalperestliktir. 2023 seçimleri, daha önceki birçok seçim gibi seçmen davranışlarının ekonomik faktörlerden çok kimliksel aidiyetlerle belirlendiğini doğrulamıştır. Bu nedenlerle 2023 seçim sonuçlarını CHP ve Millet İttifakı bakımından açık bir yenilgi saymak yanlıştır. Ünlü bir özdeyişle “Siyaset, mümkün olanın sanatıdır.” Muhalefeti imkânsızı başarmadığı için suçlamanın anlamı yoktur. CHP ve diğer muhalefet partileri elbette seçim sonuçlarını titizlikle analiz etmeli, kampanya sürecinde birtakım taktik hataları yapılmış ve sandıkları korumakta tam bir başarı sağlanamamışsa bunların düzeltilmesi yoluna gitmeli, fakat bir “dip dalga” hayaliyle acele bir lider değişikliğinden mucizevî sonuçlar beklememelidir.

18 Mayıs’ta gerçekleştirilen Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Seçimi ve Cumhurbaşkanlığı Seçimi birinci tur sonucu pek çok insan için çok büyük sürpriz oldu. 28 Mayıs’ta gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçiminde sürpriz faktörüne zaten pek bir yer kalmamıştı. Bu seçimin kaybedeni yok, 80 milyon kazandı söyleminin hiçbir karşılığı yok, zira var olan seçim sistemi ve siyasal düzen birilerinin kazanması için diğerlerinin mutlaka kaybetmesini gerektiriyor. Zaten kazanan adayın taraftarlarının pek çoğu sadece kendileri kazandıkları için değil ötekiler kaybettiği için de seviniyor. Hangisi için daha çok sevindiklerini Allah bilir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı görevini iki dönem yürüttükten sonra bir dönem daha bu görevi yürütmeye hak kazandı. Bu üçüncü dönemi midir yoksa bir önceki birinci dönemiydi de bu ikinci dönemi mi sayılıyor sorusu anlamlı olsa da cevabı pratikte pek bir önem taşımıyor. Yeni katılımlarla genişleyen ve Yeniden Refah Partisi ve HÜDA PAR ile ideolojik olarak nitelik değiştiren Cumhur İttifakı da TBMM’deki çoğunluğu güçlendirerek korudu. Ortak paydası kısa vadede “tek adam rejimi” olarak adlandırdıkları Erdoğan yönetimine son vermek, orta vadede ise parlamenter demokrasiyi yeniden tesis etmek hedefi olan Millet İttifakı hedeflerinin ilkine ulaşamadı, ikinci hedef ise artık ufukta görünmüyor.

Bu sonuçlar sürprizdi, zira Türkiye 2018’den beri ekonomik bir darboğazdaydı, ücret artışları yaşam maliyeti artışlarının çok gerisinde kalmış, genç işsizliği yapısal bir hal almış, barınma sorunu kangrene dönmüştü. Pek çok kamuoyu yoklaması toplumda çok güçlü bir Erdoğan karşıtlığının büyümekte olduğunu gösteriyordu. Muhalefet partileri Türkiye’de eşine daha önce rastlanmamış bir birlik sergilemiş, ortaya ortak bir vizyonun ötesinde ortak politikalar ve yol haritası da koymayı başarmışlardı. Ama kazanamadılar. Bu sonucun muhasebesi yapılmakta ve yapılacaktır da. Bu muhasebenin “seçimler adil değildi” kolaycılığına kaçmadan yapılması gerekiyor, zira bir sonraki seçimin adil olacağını düşünmemiz için hiçbir sebep yok. 

Köprüden Önceki Son Çıkış mı?

Gerek yerli gerek yabancı medyada bu seçimler Türk demokrasisinin son şansı, bir diğer ifade ile köprüden önceki son çıkış gibi ele alındı. Uluslararası çevrelerin ilgisinin bir sebebi de, bu seçimi, rekabetçi otoriter sistemlerde yönetimlerin demokratik seçimler yoluyla değiştirilip değiştirilemeyeceğine ilişkin bir deney olarak görmeleriydi. Bu bakış açılarını kabul edecek olursak Türkiye’nin demokrasi için son şansını da kaybettiğini, köprüden önceki son çıkışı kaçırdığını ve dahası sadece Türkiye’de değil rekabetçi otoriter sistemlerle yönetilen ülkelerde yönetimlerin seçimler yoluyla değiştirilmesinin mümkün olmadığını düşünmek zorundayız.

Türkiye’nin hukukun üstünlüğü, insan hakları gibi alanlarda son yıllarda çok geriye gittiği ve önümüzdeki dönemde daha da geriye gitmesinin sürpriz olmayacağı bir gerçek. Ancak tarih doğrusal akmıyor, dolayısıyla son şans veya köprüden önce son çıkış diye bir şey yok. Kaldı ki muhalefet bugünlerde tartışılan bazı hataları yapmamış olsa kazanması gayet de mümkündü. Dolayısıyla gördünüz işte, otoriter yönetimlerin seçim yoluyla değiştirileceğini düşünmek naifçe bir yaklaşım diye düşünmenin de bir geçerliliği yok. Zira bir şeyin mümkün olması illa gerçekleşeceği anlamına gelmediği gibi gerçekleşmemiş olması da kategorik olarak imkânsız olduğu anlamına gelmez. 

Gelelim bu bakış açısını neden çok tehlikeli bulduğuma. Bakın Türkiye’de muhalefetin asla seçim kazanamayacağını düşündüğümüz zaman neler olur? 

Kadri Gürsel’in 2010 yılı Kasım ayında, yani 12 Eylül 2010 referandumundan kısa bir süre sonra yayınlanan Neolevanten Türkler… adlı yazısını okumadıysanız mutlaka okumanızı, benim gibi defalarca okuduysanız bile son gelişmelerden sonra bir kez daha okumanızı öneriyorum. Gürsel, bir dostunun “AKP iktidara geldikten sonra kendimi bir Neolevanten olarak görmeye başladım” ifadesinden yola çıktığı yazısında Anayasa referandumu sonrasında depolitize olma eğilimi gösteren, kendi özel alanındaki sınırlı özgürlüğüne izin verilmesi karşılığında toplumsal alandan dışlanmayı gönüllü olarak kabul eden kesimleri eleştiriyor.

Gürsel, bu kesimlere şunu öneriyor: “Halen memleketin ekonomi ve kültür hayatında çok güçlü olan bu büyük kitle, bu ülkenin asli unsurlarından biri, geleceğinde en önemli rollerden birini oynamaya aday ve dahası Levantenlerin aksine siyasetin alanı önlerinde açık…

Tek yapmaları gereken, içe kapanmak yerine kibir ve üstünlük duygularını bir yana bırakıp, tıpkı büyük kentlere göçen muhafazakâr kitlelerin 40 yıldır yapageldikleri gibi siyaseti kullanmayı öğrenmek, artık nihayet değişebilmek, demokratik ittifaklar oluşturmayı bilmek, empati kurmak… İşe dindar kitlelerin artık geçmişte kalan dışlanmışlıklarını gözlerinde canlandırarak ve Kürtlerin halen süren acılarını duyumsayarak başlayabilirler.”

Son 10 Yılda Neler Değişti?

Gürsel bu yazıyı yazdıktan sonra Türkiye’de köprülerin altından çok sular aktı. 2013 yılında, Gezi Protestoları adlı toplumsal patlama gerçekleşti. Şehirli ve seküler orta sınıf “Biz varız, bu ülkenin asli unsurlarından birisiyiz ve hiçbir yere gitmiyoruz” dedi. Daha önce birbirine mesafeli duran farklı muhalif kesimler ilk defa Gezi Protestoları’nda bir araya geldiler, karşılıklı önyargılarını kırmanın ilk adımlarını attılar. 2015 yılında FETÖ’nün başını çektiği başarısız darbe girişimi gerçekleşti. Başarısız darbe girişimi, o güne kadar, hatta o gün darbe girişiminin gerçek niteliği ortaya çıkana kadar askeri müdahaleden medet umanlar için tam anlamıyla bir soğuk duş etkisi yarattı. Bugün bile kısmen var olan askeri darbelere teşne olma veya en azından kayıtsız kalma eğilimini çok zayıflattı. 2017 yılında, başarısız darbe girişiminin psikolojik ortamında ve olağanüstü hâl koşullarında gerçekleşen anayasa referandumunda yüzde 48,59 ret oyu çıktı. Bu oy belki sonucu değiştirmedi ama Türkiye’deki muhalefetin o güne kadarki en geniş uzlaşmasını ortaya çıkardı. 2019 yılında gerçekleşen yerel seçimlerde ise muhalefet partileri İstanbul ve Ankara dahil olmak üzere hemen bütün metropollerde seçimi kazandı.

Yerel seçim başarısı ile daha da motive olan muhalefet partileri, 2023 TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözlerine kestirdiler. Onların temsil ettiği toplum kesimleri ise daha fazla siyasallaştılar ve toplumsallaştılar. Kemal Kılıçdaroğlu’nun helalleşme yolculuğu toplumsal karşılık buldu. Aslında her zaman var olan ancak son yıllarda istisna gibi görülen farklı kültürel gruplara mensup kişiler arasındaki kişisel dostluklar veya siyasal/toplumsal işbirlikleri normalleşti. Şahsen bu süreçte ben de çok değiştiğimi, geliştiğimi ve daha iyi bir insan haline geldiğimi hissediyorum. Bu konuda yalnız olmadığımı bilmek bana ayrıca mutluluk veriyor. 

Muhalefet blokunun seçim yenilgisinin ardından bu kazanımların hepsini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyayız. Seküler orta sınıfın yeniden kabuğuna çekilmesi, yenilmişlik duygusunu kibirle telafi etmesi, mahallelerin arasındaki yüksek duvarlarda son yıllarda açılmış gediklerin yeniden kapatılması, tüm farklılıklarıyla birlik içinde olmasını hayal ettiğimiz Türkiye’nin yeniden birbirinden nefret eden toplum kesimlerine bölünmesi tehlikesi ile karşı karşıyayız. Ve eğer sandığa olan güven tamamen ortadan kalkacak olursa demokrasi dışı arayışların hortlaması tehlikesi ile karşı karşıyayız.

Umarım kaygılarım yersizdir.

Cumhurbaşkanlığı ikinci tur seçiminde Recep Tayyip Erdoğan’ın yüzde 52 ile kazanması ve muhalefetin ortak adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun onun karşısında yüzde 48 ile kaybetmesinin ardından herkes bu tablo karşısında günah keçileri aramaya başladı. 

Ancak bir kısmımız da bu tabloyu ne büyük bir başarı ne büyük bir yenilgi olarak görüyor. 

Zira böylesine kutuplaşmış bir atmosferde, boş tencerenin, imar aflarıyla yerle bir olmuş kentlerin, kuru ekmekten başka bir besin konamayan beslenme çantasının, gençlerin boşa çıkan umutlarının ve içi boşaltılmış hak arama mücadelelerinin bile ikna edemediği ve desteğini alamadığı bir toplumda, dur durak bilmeyen dezenformasyon dalgası arasında sesi kısılan bir medyanın olduğu ve sınırsız devlet imkânlarının kullanıldığı bir ortamda, Kılıçdaroğlu’nun, hakkında ve Millet İttifakı’na dair yapılan onca kara propagandaya rağmen ikinci turu geçmesi oldukça zordu, olsaydı da kıl payı olurdu ve hatta büyük bir mucize olurdu. Bunun da hepimiz farkındaydık. 

Ortak Yaşam Projesi 

Biz işte bu mucizelere, bir değişim kıvılcımına inandık. Biz, bu seçim sürecinde farklı siyasi görüşlerin bir masa etrafında bir araya gelerek ortak paydalar üzerinden bir olabilme becerisine, bu zamana değin birbirini ötekileştirmiş bazı seçmen kitlelerinin, diğerini tanıma uğraşına hayran kaldık. Ortada, hatasıyla, eksiğiyle dahi olsa bir “kardeşçe ortak yaşam projesi” vardı. 

Oysa yaşamdaki başarılarımız kadar karşılaştığımız, parçası olduğumuz, büyük bir hayal kırıklığına uğradığımız başarısızlıklar da bizim toplu eserimiz. Ve bunların kökenini doğru teşhis edip, doğru tedavi yöntemlerini ortak akılla ve analitik bir bakış açısıyla bulmalıyız. Bunun için de, sorunu yekpare bir bütün olarak değil binbir parçaya ayırıp her birini iyice inceleyip değerlendirerek, kendi aralarındaki ilişkileri analiz edip en sonunda bütün üzerinden sentez yaparak bulmalıyız. 

Tüm bunlar da bir nevi dedektifin “olay yeri incelemesi” titizliğiyle yapılmalı ve yargılayıp yaftalamak yerine bir sosyal bilimcinin “toplumun her kesimindeki davranışların nedenini anlama” merakıyla yaklaşılmalı. Şu aşamada sonuç değil süreç odaklı olunmalı. 

Ortaya çıkan bu tablonun kolay bir formülü yok. İktidar/muhalefet ikiliği üzerinden siyah/beyaz netliğinde bir açıklama ve bir çözüm de yok. Ancak doğru bir inceleme, tarafsız bir analiz ve sahada önalıcı çözümlerle başarısızlıktan ancak bu şekilde sürdürülebilir dersler çıkarılabilir. Hırsla, fanatiklikle ve öfkeyle değil, akılla ve sağduyuyla hareket etmek gerekir. 

Günah Keçileri Yaratmayalım

Bu aşamada Kılıçdaroğlu’nu istifaya davet etmek, suçu onun kimliğine yüklemek veya gayrimenkulle vatandaşlık alan yabancılar, Suriyeliler ve Kürt seçmenler üzerinden günah keçileri yaratmak, salt bir kolaycılıktan ibaret. Muhalefetin tam da bu kritik süreçte yapması gereken değerli şeyler var.  

Öncelikle, seçmen sayısındaki bir türlü açıklanamayan artışı istatistiksel olarak çözmek gerekiyor. Bu konuda Füsun Sarp Nebil, “seçmen sayısının nüfusa göre neden 6,7 milyon fazla” olduğuna dair sorgulayıcı bir yazı kaleme almıştı. 

Benzer şekilde, seçim sürecinde hangi bölgelerdeki sandıklara müşahit, sandık görevlisi veya avukat gönderilmediğini tespit ederek Aşil topuklarını bulmak gerekiyor. 

Seçim kampanyası sürecinde adeta birer popstar gibi karşılandıkları Anadolu kentlerini, seçim sonrasında unutmamak, bağları her zaman sıkı tutmak, kendini çok iyi anlatmak da önemli.  

Kentlere global perspektiften değil, mahalleler üzerinden bakarak sorunların ve taleplerin kaynağına en yakın yerden siyaset yapmak, bunu da sırf esnaf ziyaretlerinden veya muhtarlarla toplantılardan ibaret görmemek, miting meydanlarında yapılan kalp işaretlerini toplumsal ilişkilerin tabanına somut şekilde yaymak gerekiyor. 

Makro-Mikro Politika Ayrımı

Bunu geçtiğimiz gün değerli iktisatçı Mahfi Eğilmez de bir yazısında çok güzel açıkladı. Mahfi hocaya göre; “Rakibin iyi organize olduğu, mahalle düzeyinde birebir propaganda yaptığı yerde makro politikayla yol alamazsınız.” Çünkü farklı ölçeklerin farklı sorunları vardır ve farklı sorunlara da farklı çözüm önerileriyle yaklaşmak gerekir. 

Makro politikayla kastettiği, ülkenin tümünü ilgilendiren konulara ilişkin, geniş bir tabanı içeren bir siyaset üretmek. Yani, Millet İttifakı’nın teknoloji ve bilgi temelli bir ekonomi yaratmayı önceleyen, çocukların, gençlerin ve kadınların insan haklarını gündeme getiren, toplumsal cinsiyet eşitliğinin gereklerini anımsatan, Avrupa Birliği ile tam üyelik hedefini vurgulayan, laikliği temel alan, demokrasi ve ifade özgürlüğünün alanını açmaya yönelik önermeleri “makro politika” kapsamına giriyor. 

Ancak bu politikaların seçmende yarattığı etki sınırlı kalabiliyor. İşte tam da bu noktada “mikro politika” ihtiyacı doğuyor ve sosyal yardım politikalarından yoksul hane ziyaretlerine, geniş istihdam çözümlerine, parti üyeliklerine dek seçmenin “kalbine” giden birçok “anahtar” devreye giriyor. Seçmenin her zaman rasyonel davranmayacağını ve duygularının olduğunu da sürekli akılda tutmak gerekiyor. 

Yani, bu politika önermelerinin, Balıkesir’in dağ köyünde henüz 13 yaşında nişanlanan bir Yörük kızının hayatına nasıl dokunacağı, onun haklarının nasıl savunulacağı konusunda “mikro” düzeydeki çözümlerle desteklenmesi gerekiyor. Bu Yörük kızının ailesine “toplumsal cinsiyet eşitliği önemlidir”, “erken yaşta evlilikler yanlıştır” demek yetmiyor; onun henüz çocuk yaşta evlendirilmesini önleyecek mikro mekanizmaları, yerel düzeyde doğru iletişim taktikleriyle, yerel temsilcileri kullanarak, halkla o organik ve samimi bağı hiç koparmaksızın, akılcı, sevecen ve etkin bir şekilde, seçim döneminde de iki seçim arasında da hayata geçirmekten, eğitim ve istihdam ayaklarını güçlendirecek projeler yürütmekten, gerektiğinde kadın hakları konusunda mücadele eden güçlü derneklerin yereldeki insan gücünü kullanmaktan, tabandan sürdürülebilir bir örgütlenmeden söz ediyorum. 

Örneğin bu dağ köyünde seçmen ne istiyor? O seçmenin “evde bir boğaz daha eksilsin diye” kızının erken yaşta evlenmesini normalleştirmesi veya barınma sorunu olduğu için üniversiteye giden genç çocuğunu bir tarikat yurduna teslim etmesi gibi bir yerel dinamik, bir geleneksel kabul, normalleştirilmiş bir uygulama var mı? 

Varsa, o bölgede geçim kaynaklarını geliştirmek üzere iş dünyasından ve yerel örgütlerden nasıl bir destek alınabilir? Çocukların okul devamsızlıkları takip ediliyor mu? Kadın dernekleri bu bölgelerde yeterince farkındalık çalışmaları yapıyorlar mı? UNICEF’in çocuk hakları özelindeki projeleri bu bölgelere ulaşıyor mu? Öte yandan, bu konularda muhalefetin politika önerileri, yerel halk tarafından “anlaşılıyor” mu, yoksa “elitist” veya “üstenci” mi görülüyor? En önemlisi de halkı, hem ülke hem de kendisi için demokrasi, laiklik, eşitlik ve sosyal adalet istemine ikna edebiliyor muyuz? Sosyal yardım dağıtılan evlerin kapı kapı dolaşıldığı bilinirken, toplumsal sorunlar yaşayan hanelere benzer destekler verebiliyor muyuz? 

Mars’a Uydu Göndermek 

Mahfi hocanın çok değerli bir tespiti daha var: “İç Anadolu’da bir köyde yaşayan insanların laiklikle, kadın-erkek eşitliğiyle ilgisi Mars’a uydu gönderilmesine olan ilgisinden fazla değil. Bu söylemler elbette makro politikanın temelini oluşturmalı ama bunların yanında yerel alanda mikro politikaya da ağırlık verilmeli.” 

Dolayısıyla, seçim sonrası sürece dair analiz ve sentez sürecini “liyakatsizlik”, “beceriksizlik”, “yanlış aday seçimi”, “Alevi kimliği” gibi günah keçilerine indirgemek yerine, sorunun halkalarını yerel dinamikler üzerinden “mikro” düzeyde de okumak önemli; elbette makro düzeyde Batılı bir demokrasiye yaraşır hedeflerden de hiçbir zaman sapmadan ve taviz vermeden… 

Öte yandan, oy kullanmayan 10 milyon seçmen olduğunu hesaba katarak, bir önceki seçimden bu yana neden sandığa gitmeyen kişi sayısının arttığını, seçme psikolojisini bilen uzmanlarla etraflıca görüşüp buna yönelik bir diskur geliştirmek de gerekiyor. 

Bir sonraki seçimden birkaç ay önce değil, tüm bu süreç zarfında siyasetin ve demokrasinin tüm kanalları, doğru bir organizasyon şemasıyla, doğru kişilerin doğru yerel kanallarda görevlendirilmesi suretiyle, Altılı Masa’nın zamanında simgelediği geniş ideolojik yelpaze içerisinde Meclis’te yer alan milletvekillerinin yereldeki etki gücünün de aracılığıyla “insan kazanmaya” ve aktif siyasete odaklanılmalı, birbirinin kuyusunu kazmaya değil. 

Bu organizasyon sağlamlaştırılmadıkça kişiler ve günah keçileri değişir, ama sonuç hep aynı olur ve olumsuz sonuçların mağduru değil mimarı oluruz.

Tarihimizde ilk defa yaşadığımız iki turlu başkanlık seçimini bitirdik. Seçim öncesi sık sık dile getirilen sokak olayları olmadı. Sevinen sevindi, üzülen üzüldü; fakat ilk turda karışan muhalefet cephesi ikinci turun tamamlanmasıyla Kolpaçino filmindeki “kumar masası” misali bir kaosa sürüklendi. 

Seçim akşamı sonuçlar belli olduktan sonra televizyon kanallarında yorumcular, güzide yorumlarını bizlerle paylaştılar. Suçlular, sorumlular, az çalışanlar, çok çalışanlar, dersler, ödevler, bir dolu fikir… Ben biraz ortamın durulmasını, umutsuzluğumun hafiflemesini, sokağa çıktığımda yine hiçbir şeyin -şimdilik- değişmediğini görerek sakinleşmeyi bekledim. Ve sonunda ilk turun sonunda biraz da sinirle yazdığım fakat yayınlanmasını ikinci tura bıraktığım yazımı revize etmek için klavyeyi önüme aldım. 

14 Mayıs akşamı, taze veriler üzerinden ışık hızıyla analiz yapan yorumcular, piyasa tabiriyle, ulusalcılık söylemini satın aldılar. Bu engin analizlerin yanında muhalefetin içinde sıkılmış dişler bir anda gevşedi. Seçim gecesi ve sonrası yaşanan feci iletişim performansıyla başlayan ve çorap söküğü gibi gelen “Kılıçdaroğlu’nun doğru aday olmadığı”, Altılı Masa’nın yeni ortaklarına verilen milletvekilliği tartışmaları derken ikinci tura gelindi ve 28 Mayıs Pazar gecesini hep beraber yaşadık. İlk turun sonunda başlayan tartışmalar şimdi daha da şiddetlenmiş biçimde devam ediyor. AK Parti’ye yakın medyanın bile dahil olduğu bir CHP tartışması başlamış durumda. Herkes CHP konuşuyor, herkes CHP’nin iyiliğini istiyor, herkes CHP’nin tek muhalefet alternatifi olduğu konusunda hemfikir. Belki bu bile CHP için önemli başarıdır. 

CHP, hepimizin şahit olduğu gibi, uzunca süredir duruşunu ve söylemini değiştirme çabası içindeydi. Daha kucaklayıcı, kimliklere sıkışmayan bir söylem üretme amacıyla uzunca yol aldı ve sonunda Ankara ve İstanbul gibi iki önemli büyükşehri yıllar sonra kazanmayı başardı. Buradan gelen cesaretle 2021 yılında Kılıçdaroğlu’nun yaptığı “helalleşme” çağrısıyla birlikte yeni CHP’nin duruşu da vücut bulmuş oldu. İstanbul seçimlerini kazanan Millet İttifakı’nın başat aktörünün bu cesur hareketi, aslında Altılı Masa’nın da adı konulmamış motivasyonuydu. Ancak DEVA Partisi ve Gelecek Partisi’nin katılımıyla oluşan bu ittifak, “helalleşme” seferinin samimiyetini sorgulayacak arızaları ortaya çıkardı. Muhalefet tabanı, daha doğru tabirle seküler ve uzun yıllardır AK Parti muhalifi olan kesimler, bu partilerin temsilcileriyle şartlı veya zoraki birliktelik içinde gibiydiler.

Bu hâl en başından beri kendini bir şekilde gösteriyordu aslında. Bütün süreç boyunca, muhalefetin kanaat önderi, yorumcu ve gazetecileri, bu partiler ve liderleriyle bir nevi hesaplaşma ve onları özeleştiriye zorlama yolunu tercih ettiler. En zor görevi üzerine almış olan bu partiler, AK Parti’den kopan seçmene hitap etmek yerine kendilerini bu yeni ittifakın tabanına kabul ettirme sınavına tabi tutuldular. Bu tavır, muhalif bloka geçmek isteyen muhafazakâr seçmen için olacakların fragmanıydı âdeta.

Meclis’i Kazanmak

Başkanlık sistemine geçildiğinden beri Meclis’in bu sistem yüzünden işlevsiz kaldığı yönünde fikir beyan eden muhalefet yorumcuları, CHP listelerinden girenleri görünce aniden Meclis’in de önemli olduğunu idrak ettiler. Oysa zaten gerçek, Meclis’in sistem yüzünden işlevsiz olduğu değil, iktidar partisinin Meclis’te çoğunluk olması ve Erdoğan’ın bu çoğunluk üzerindeki şahsi hegemonyasıyla alakalıydı. Meclis’in, cumhurbaşkanı ile aynı çizgide olmaması durumunda, çıkardığı yasalar ile Cumhurbaşkanı Kararnamelerini iptal etme gücü olduğundan, dolayısıyla Meclis’i kazanmanın öneminden hiç bahsetmediler. 

İttifak oluştuktan sonra günlerce ortak politikalar üzerine yapılan çalışmaları da “masada oturup yemek yiyorlar” diyerek küçümseyen yorumcular ve gazeteciler, oluşan mutabakatların Meclis’te ve yürütmede bütün olarak hareket etmenin teminatı olabileceğini de es geçip, seçim sonrası neden o metinlerin düzgün anlatılmadığından dem vurmayı tercih etti. Bu es geçme hâli güvensizliğin yansımasıydı aslında. Pek tabii birçok iletişim hatası yapılmakla birlikte muhalif cenahın “kanaat önderleri”, kendilerinin haberdar olabilecekleri birçok çalışmayı, gelişmeyi görmezden gelmeyi ve binlerce defa cevaplanmış soruları tekrar tekrar sormayı tercih etti. Muhalefetin Fahrettin Altun’u olma hevesinde gibi konuşan yorumcular ve hayatı Twitch canlı yayınlarında oynadıkları strateji oyunları gibi zanneden mutsuz genç erkekler, ele geçirdikleri her fırsatta Masa’nın bu yeni ortaklarına had bildirmekten geri de durmadı. Sonuçta bu kişiler de tabanın parçasıydı ve kendilerince haklı sebeplerle AK Parti geçmişi olan bu oluşumlara yanaşamıyorlardı. Aslında içten içe istenen şey rövanştı ve bu partilerin orada olması bunun önüne geçiyordu. Ve “helalleşme”, işin özünde muhalefet için bir araçtı. 

Delege Edilen “Helalleşme” Görevi

Bu araçsallaşmanın yankıları İstanbul seçimlerinden itibaren hafif hafif görülmüyor değildi. Ekrem İmamoğlu’nun Eyüpsultan’da hutbe okutmasından sonra oluşan homurdanmalar, kazanılan zaferin hatırına kısık sesle dile getiriliyordu. İmamoğlu’nun her kesimle iletişim kurma çabası sonuç getirmişti. Taban, Kılıçdaroğlu ve İmamoğlu’na bu “helalleşme” görevini delege etti. “Helalleşme”, zafer kazandırdığı müddetçe işe yarayacak bir tavırdı. Bunun böyle olduğunu açık açık konuşmaktan ve tartışmaktan geri de durmadılar. Çünkü delege etmişlerdi ve kendileri uzaktan izleyecekti. 

Muhalefet gazetecilerinin ısrarla aday üzerinde tartışması da bence politika üretmek yerine bu delege etme tavrının ürünüydü. Politikaların özü ve ne söylediğiyle ilgilenmeden Tayyibyen Mitolojinin şekil şartlarını yerine getirmeye ve onun emarelerini aramaya girişildi muhalefete yakın yorumcular tarafından. İstanbul Belediyesi kazanılmıştı, bir de üstüne siyasi yasak baskısı gelince mitolojinin eksik parçaları yerine oturuyor gibiydi. Bu hamle kendisinin adaylığına engel teşkil ediyor görünse de, İmamoğlu’nun doğal aday konumunu perçinliyordu muhalefet açısından.

Fatih Terim’ini arayan Fenerbahçe halini almış bu aday tartışması iyi yönetilmemiş olabilir. Buna katılabilirim, fakat kimsenin şu soruya cevap verdiğini de hatırlamıyorum: İmamoğlu, bu seçimde aday olsaydı bir noktada istifa etmek zorundaydı. Bu durumda Meclis çoğunluğu sayesinde İstanbul’u ele geçiren AK Parti yönetiminde, muhalefetin kampanya gücü daha da kısıtlanmayacak mıydı? 2019 yerel seçimlerinde bir gecede billboardları değiştiren kuvvet iki ayda neler yapamazdı? Tartışma bu eksende hiç yürümedi. 

Akşener’in 3 Mart’ta Millet İttifakı’nı “kumar masası”na benzeterek çıkardığı krizi, orada sarf edilen sözlerin Erdoğan’ın mitinglerinde “ama montaj ama şu ama bu” değil, doğrudan izletmesinin etkilerinden söz edilmediği gibi. Ya da BaBaLa TV’de başörtülü rehber kadının sorusuna Kılıçdaroğlu’nun verdiği güzel cevaba yoğunlaşmak yerine, soru soran genç kadının AK Parti bağlantısının araştırılması ve aslında rehberlik lisansı olmadığı yönünde başlatılan linç gibi.

Tüm sorun bu yeni partilerdi, onların adayları, onların programları, onların bagajları ve onların temsiliyetleri. TİP’inden İYİ Parti’sine bütün seküler muhalefet blokunun her fırsatta hedefinde yer aldılar. Bu atmosferde AK Partili seçmenin oylarını alması beklendi onlardan. DEVA ve Gelecek Partisi’nin hiç hatası yok mu? Elbette var, bunu tartışmıyorum. Partilerin tek tek tercihlerinden veya yanlışlarından ziyade temelde daha farklı bir dinamik olduğunu göstermeye çalışıyorum sadece. 

Söylemlerim Temsiliyet Problemi

AK Parti’ye eli gitmeyen “muhafazakâr” seçmenin, CHP ve dolayısıyla da Kılıçdaroğlu’nun helalleşme çağrısının sokakta ve sosyal medyada temsilini göremediğini, muhalefet tabanının, yorumcularının, gazetecilerinin İmamoğlu’nu da Ali Babacan’ı da araçsallaştırdığını farklı vesilelerle görebildiğini düşünüyorum. Erdoğan’ın Atatürkçülüğü bile daha gerçekçi kaldı bu “helalleşme” çağrısı yanında. 14-28 Mayıs arası yaşananların nedenlerinden birisi de söylemlerin temsiliyet problemiydi belki de.

Bunları hangi pozisyondan yazdığımı bilmenizi isterim. Ben seküler ve çoğunluğu CHP, kalanı da solculardan oluşan bir çevrede yetiştim, hâlâ da aynı mahallede yaşıyorum. Buradaki durum Ksenophon’un Anabasis’inde, kendilerini hiç ait hissetmedikleri bir sefere çıkan on bin kişilik Grek ordusunun, evlerinden uzakta, Irak çöllerinde amaçsız kalması gibi. Kadıköy’de, İzmir’de, Beşiktaş’ta bu “helalleşme” seferine gönülsüz katılanlar çoktu muhalefet safında. Onları bu söylemde tutan ise zafer vaadiydi. Kendilerini olmak istemedikleri pozisyonda tutan, bana göre erdemli bu denemeye dayanmakta zorlandı birçoğu. Sade vatandaşından yorumcusuna, politikacısından danışmanına yol boyunca rahatsızlıklarını bir şekilde belli ettiler. Şimdi görünen o ki amaçsız kalan bu yığınlar evlerine geri dönmek istiyor. CHP’nin “klasik” çizgisini yeniden canlandırmak için on binlerin dönüşü başlıyor. 

Bu tarz geri dönüşün CHP ve Türkiye siyaseti açısından, genel kanının aksine, uzun vadede olumlu sonuçları olacağı kanaatindeyim. CHP’nin toplumsal muhalefeti kendi içinde eritme çabası; yeni söylemlerin, yeni fikirlerin ve bunun ötesinde yeni kimliklerin önünde engel gibi duruyor. Tabanının gönül rahatlığıyla oy verdiği, daha popülist, daha korumacı bir CHP, en azından muhalif siyasetin önünü açar ve kimse çıkmak istemediği bir sefere ikna edilmek zorunda kalmaz. Tabii böyle bir CHP olursa, Ersan Şen’in adaylık talebini kısa süre de olsa düşünen İYİ Parti nerede ve nasıl pozisyonlanır? Onu da biz düşünmeyelim.

Milli ve yerli rejim ebedileşmezse de kalıcılaşıp, uzun bir zaman daha canımızı sıkabilir gibi görünüyor. Özellikle de muhalif mahfillerin, muhalefet partilerinin seçim sonrasındaki hallerine bakınca. Seçim sonrası halleri, muhalif çevrelerin ve muhalefet partilerinin beş yıl uzatma alan milli ve yerli rejimin kalıcılaşması için ellerinden geleni esirgemeyeceklerini gösteriyor. 

Muhalif mahfillerin bir kısmının, muhalefet partilerinden de esas olarak CHP’nin geride kalan seçimlere dair değerlendirmeleri giderek iki ana önermeye sıkışacak gibi görünüyor: 1. Aslında fena değildik, 2. Burası böyle, buradan bir halt olmaz. Bu iki değerlendirmeden ilkine göre, seçimleri kazanamamış olsa da, Kılıçdaroğlu’nun yüzde 48 oy alması hiç fena bir sonuç değil; çünkü daha önce Erdoğan karşısında hiç kimse bu kadar yüksek bir oy alamadığı gibi CHP tarihinde de bu kadar büyük seçmen desteğine erişmiş bir genel başkan yok. İkinci değerlendirmeye göreyse, çoğunluk sağcı ya da muhafazakâr olduğundan ya da seçimler adil ve demokratik olmadığından Türkiye’de demokrasi isteyenlerin seçim kazanması mümkün değil. 

Türkiye’nin şaşırma yetisini körelten bir yer olduğuna, artık hiç bir şeye şaşırmamak gerektiğine kani olmakla beraber, bu iki değerlendirme karşısında şaşkınlığa düşmekten kendimi alamıyorum. Şaşırmama yol açan, bu iki değerlendirmenin içeriğinden çok müellifleri. Görebildiğim kadarıyla neredeyse bir sene öncesinden başlayarak 2023 seçimlerinin muhalefet tarafından kazanılmasının kati olduğunu, adayın vs. önemli olmadığını, Erdoğan’ın artık siyasi bir mevta olduğunu söyleyenlerin epey bir kısmı seçimlerde alınan sonucu ya fena bulmamaya başlamış ya da Türkiye’den bir halt olmayacağını düşünmeye. Şaşırmama yol açan bu. Daha dün, “seçimler o adayla ya da bu yöntemle kazanılmaz” diyenleri septiklikle, bozgunculukla, birilerinin payandası olmakla itham edenlerin epey bir kısmı sonuçların aslında o kadar kötü olmadığına ya da Türkiye’ye demokrasinin asla gelmeyeceğine kani olmuş. 

Kimin ne düşündüğüne, kimin neye kani olduğuna edecek bir lafım yok. Lakin, bu sinik düşüncenin muhalefet partilerini yönetenlere, karar alıcılara sirayet etmesinden ciddi manada endişe duyduğumu itiraf etmek zorundayım. Şundan: Başta CHP’dekiler olmak üzere muhalefet mahfillerinin karar alıcıları, içine yerleştikleri dar statüko değişmesin diye olsa gerek bu sinik düşünceyi benimseyip çoğaltma eğiliminde ve lakin bu eğilim milli ve yerli rejimimizin ebedileşmesine, ebedileşmezse de kalıcılaşmasına yataklık edebilir. Niyesini açıklamaya çalışayım. Ama öncelikle “seçim sonuçları aslında o kadar da kötü değil” ya da “seçimleri muhalefetin kazanması zaten imkânsızdı” türünden sinikliklere dair toptan bir-iki laf etmek isterim. 

Kestirmeden söyleyeyim: Bu milli ve yerli rejimi yolundan çevirmek 2023’te zaten mümkündü ama aslında çok öncesinde de öyleydi. Hatta, siyasi aktörler zamanında uygun adımları atsaydı bu milli ve yerli rejime hiç düşmeyebilirdik bile. Mesela, 2015 Haziran seçimlerinden sonra PKK ‘işleri HDP’ye devredip’ Türkiye’den çekilseydi milli ve yerli rejim bir ihtimal bile olamayabilirdi. Ya da CHP 2016’daki darbe girişiminden sonra koşa koşa gidip Yenikapı Ruhu balonuna üflemeseydi, olmadı 2017 referandumunda mühürsüz pusulalarla oy kullanılmasına engel olabilseydi atı alan Üsküdar’ı geçemeyebilirdi. Daha yakında, Akşener aday olmakta ısrar etmeyip Abdullah Gül’ün ortak adaylığına razı olsaydı, Erdoğan kurduğu yerli ve milli rejimin ilk cumhurbaşkanı olamadan emekli olmuş olacaktı. Son olarak, Erdoğan’a oy vermeyi düşünmeyenlerin oranının bir ara yüzde 60’lara yaklaştığı 2023 seçimleri pekâlâ kazanılabilirdi. Niye kazanılamadı bahsine hiç girmeyeyim. Etraflı bir değerlendirmeyi Ulaş Tol Perspektif’te yaptı. İktidar mahfillerinin bile teslim ettiği üzere, 2023 seçimleri aslında kazanılmışken kaybedilen bir seçim oldu. 

Hülasa, söylemek istediğim şu: Bu milli ve yerli rejime düşmek kaderimiz olmadığı gibi hem 2018’de hem de 2023’te geride bırakıp gidebilirdik. Yapamamamızın sebebi Türkiye’nin aşılamaz koşulları ya da en fazla bu kadar olabilmesi değil, siyasi aktörlerin kör parmağım gözüne yaptıklarıydı. 

Ancak işin kötüsü şu: Gördüğüm kadarıyla, neredeyse aynı aktörler, aynı türden yanlışları yapıp milli ve yerli rejimi kalıcılaştırmaya hazırlanıyor. Gördüğüm şu: Aynı aktörlere aynı biçimde davranma imkânı verecek olursak, milli ver yerli rejim kalıcılaşmak için önemli bir fırsat bulacağa benziyor. Hele de Erdoğan’ın yapmaya hazırlandıklarına bakınca. 2024 yerel seçimlerine kadar geçecek 9-10 ayı Erdoğan’ın ve muhalefetin nasıl geçirebileceğine dair işaretlere bakınca, milli ve yerli rejimin kalıcılaşma ihtimalinden kaygılanmamak elde değil gerçekten.

Ebedileşmenin Eşiğinde

Külliyede yaptığı balkon konuşması, Erdoğan’ın 2024 seçimlerine nasıl hazırlanacağının işaretlerini fazlasıyla vermiş olsa gerek. Evvela belli olan şu: Erdoğan 2023 seçim kampanyasını kapatmadan yerel seçim kampanyasını başlattı bile. AK Parti’nin bir zamandır oy kaybettiği büyükşehirlerde toparlanamamış oluşu Erdoğan açısından 2024 seçimlerini bilhassa önemli kılıyor, görünen bu. Yine görünen o ki, Erdoğan 2024 seçimlerinde iyi bir sonuç alabilmek için ekonomide daha rasyonel bir yönetimin önünü açmaya razı olacak. Keza, ABD ve Batı’yla ilişkileri daha fazla germekten sakınmak da Erdoğan’ın atacağı adımlardan olacağa benziyor. 

Buna mukabil muhalefet cephesinde vaziyet şu: Bir tarafta muhalefetin üç esas aktöründen ikisi, CHP ve HDP, seçimlerde aldıkları başarısız sonuçların gerektirdiği muhasebeyi ertelemenin ya da geçiştirmenin peşine düşeceğe benziyor. Diğer taraftaysa, İYİ Parti’den gelen işaretler muhalefetin 2019 seçimlerinde aldığı başarıyı 2024 yerel seçimlerinde tekrar edebilmesinin zor olacağını gösteriyor. İşaretler, CHP, İYİ Parti ve HDP seçmenlerinin aynı adaya oy vermesini sağlayacak türden bir partiler arası işbirliğinin tehlikeye girmiş olduğuna delalet ediyor. 

Seçimlerin hemen ardından Erdoğan’ın ve muhalefetin yaptıklarının gösterdiği şu: Erdoğan 2024 seçimlerini alabilmek için yapması gereken doğruları yapmaya hazırlanırken, muhalefet de 2023 seçimlerinde yaptığı yanlışların benzerlerini yapmaya hazırlanıyor. Etrafına benzerlerden oluşan yüzde 50’lik bir seçmen blokunu yerleştiren Erdoğan, 2024 seçimlerine ekonomiden kaynaklanan seçmen memnuniyetsizliğini ve dışarıdan gelen basıncı azaltarak girmeye hazırlanırken, muhalefet 2023 seçimlerinden ders çıkarmak bir yana, 2019 seçimlerinde başarıyı getiren işbirliğini tekrar edebilecek gibi görünmüyor. Bütün bu hâl şuna işaret ediyor: Gelişmeler bu şekilde seyrederse Erdoğan 2024 seçimlerinden de zaferle ayrılabilir.

Öte yandan, bu olur da Erdoğan 2024 seçimlerinden de başarıyla çıkarsa, önünde çok muhtemelen seçimsiz bir dört sene ve çürüyüp enkaza dönmüş bir muhalefet bulacak. Bu türden bir durumu Erdoğan’ın ve başında olduğu yerli ve milli rejimin nasıl değerlendireceğini tahmin etmek zor değil. Olur da Erdoğan 2024 seçimlerinden de zaferle ayrılır, muhalefet de kendini bir enkaza çevirirse, ekonominin, bürokrasinin ve medyanın milli ve yerli rejimin ayrıcalıklılarına pay edilmesi, milli ve yerli bulunmayanlarınsa milli ve yerli kılınması, olmadı bütün buralardan tardedilmesi süreci tamamına erdirilebilir. Bu becerilirse, milli ve yerli rejimimiz şimdi olduğu gibi Erdoğan’la kaim olmaktan kurtulup, kendi otonomisine, kendi hayatiyetine kavuşabilir. Erdoğan’la kaim olmaktan kurtulması milli ve yerli rejimin geleceğinden kaygılı daha ideolojik, daha organik destekçilerini rahatlatıp şevke getirebileceği gibi, rejimi bir sisteme de oturtabilir.  

Özetle, muhalefet, bilhassa da muhalefetin iki önemli aktörü CHP’yle HDP, 2023 seçimlerinin muhasebesini kısa ve acısız bir biçimde ve yenilenerek tamamlamanın bir yolunu bulamazlarsa, milli ve yerli rejim kalıcılaşmak yolunda önemli bir fırsat bulacak gibi görünüyor. Olur da kalıcılaşırsa, milli ve yerli rejimimizin daha ne kadar yerlileşip millileşeceğine Erdoğan ve rejimin Erdoğan sonrası sahipleri karar verir.

Seçimi ufak-tefek olayların dışında “oylama kurallarına” uygun olarak ve yüksek bir katılımla tamamlamış olmamız, medeni kriterler açısından toplumumuz adına övünülecek bir husustur. Sonuç, milletimize hayırlara vesile olsun. Küresel düzlemde bu seçim, “Doğu-Batı” arasında bir seçim hüviyetini haizdi. Şöyle ki: Rusya, Çin, Türk Cumhuriyetleri, Afganistan/Taliban, Körfez Arapları, Balkanlardaki Müslüman azınlıklar, Cumhur İttifakı’nı; ABD, AB ve İsrail, Millet İttifakı’nı destekledi. Bunun analizi, ayrı bir konu. Oraya girmeyeceğim. 

Kapitalizm çağında, teknolojik düşünmenin, -insan dahil- her şeyi stok, rezerv, kaynak, teçhizat, araç, fayda olarak gördüğü; insanlığı bir ipekböceği kozası gibi çepeçevre kuşattığı (Ge-stell/Heidegger); her şeyin haz-hız, üretim-tüketime endekslendiği bir ortamda; Türk Kültür Devrimi’nin yaratmış olduğu travmanın tezahürleri, -bir mutasyona uğramış olsa da- hâlâ devam ediyor. Toplumumuz, ana hatları ile laik-muhafazakâr olarak ikiye bölünmüştü. AK Parti’nin, daha doğrusu çatal yürekli/delikanlı/Kasımpaşalı/Reisin 20 yıllık başarısı, kapitalizmin/teknolojinin kitlelerde yaratmış olduğu “arzu” ile; “kadre uğramış” olduğuna inanan muhafazakâr kitlelerin “kültürel/dinsel” taleplerini birlikte karşılıyor olmasıdır. Bu gerçeklikle birlikte, “Yurdum İnsanı”, yüz yıllar, hatta bin yıllar boyunca gadre uğramanın karşısında hayata tutunmayı “akıllıca” zaten öğrenmişti. Buna amiyane deyimle “fırsatçılık” diyoruz. Şu deyimler, bu gerçeği ifade eder: “Gelene ağam, gidene paşam”, “Gemisini yürütene ‘kaptan’ denir”, “Her koyun, kendi bacağından asılır”, “Köprüyü geçinceye kadar, ayıya ‘dayı’ diyeceksin”, “Nerede beleş, orada yerleş”, “Salla başını, al maaşını”, “Varsa pulun, olurum kulun; yoksa pulun, kapıdır yolun”, “Şık şık eden nalçadır, işi bitiren akçedir”, “Bükemediğin eli öpeceksin”, “Benim memurum, işini bilir”, “Ayağıma yer ediyim; bak sana neler edim”… Kısaca, ne pahasına olursa olsun, gücü tanımak/tapınmak ve hayatı devam ettirmek için, ona boyun eğmek, bir seciye-karakter halini almıştır. Deprem bölgelerinde felaketin ağırlığında AK Parti’nin 20 yıllık imar affı ve depremin ilk iki günündeki gecikme mesuliyetini unutarak Reisi desteklemeye devam etmesi, halkımızın Reise güvenmesine ve “ölenle ölünmez” ferasetine bağlıdır. “Anadolu İrfanı” denen şeyin yarısı, dini hamiyet ve vatanperverlik ise; diğer yarısı da, bu “işini bilme”, “işine gelme” ve “işine bakma”dır. Bir dönemler iktidarla “illegal” yöntemlerle iş tutup, sonra iktidar-çıkar kavgası yüzünden dışlanan grubun (The Cemaat) “tape”lerine veya kişilerin (S. Peker, M. Yakut, A. Yeşildağ) videolu “ifşaat”larına, muhafazakâr halkımız iltifat/itibar etmemiştir. 

İttifaklarda “parti” kavramı, 2000’in başına kadar olan “ideolojik” içeriğini büyük ölçüde yitirmiştir. Genellikle, kişi kültü öncülüğünde bir “anonim şirket”e dönüşmüştür. Parti üyeliği veya taraftarlığı, artık ideolojik anlamda “partizan” anlamından daha ziyade; itibar, iş, ihale, istihdam elde eden; vakıf-dernek aracılığı ile menfaat temini, mülkiyet transferi demektir. Artık, kendini davasına adamış “militan-mücahit” yoktur; sosyal medyada “trol” vardır. Artık politik “slogan atma” yoktur; ağız dolusu sinkaflı- bolca “küfretme” vardır.

Bu seçimde ittifaklar, Kürt halkının taleplerini demokratik ilkeler çerçevesinde Türkiye’nin bütünlüğüne bağlama çabası yerine; onları (HDP ve HÜDA PAR) ötekileştirerek, “terör (PKK-Hizbullah)” üzerinden kriminalize ettiler. Siyaset, sorun çözme sanatıdır; beton dökme ameleliği değildir. HDP’nin, terör (PKK) ile arasına bir mesafe koyamaması da, onların demokratik zaafıydı. HÜDA PAR, bu mesafeyi koyabildi.

Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayının birinci turda HDP’nin oylarına talip olmasını, sayın Erdoğan, abartarak “vatan hainliği” olarak lanse etti ve halkı korkutarak sonucunu aldı. Din istismarı (Allah, ezan, cami, din-iman, Bakara-makara…) Cumhur İttifakı’nın başarısında ikinci etkendi. İşin kolayına kaçarak geleneksel dini bilinci-hafızayı rehabilite etme teşebbüsünde bulunmadı. Ondan geçinmeyi tercih etti. Genel ekonominin kötüye gitmesinin, “partili” tabanda yarattığı olumsuzluk, partili olmayanlar ile aynı düzeyde olmasa da; yine de muhafazakâr kitle, “soğan” yerine; “vatan”ı tercih etmiştir. İktidarın seçim sürecinde devletin bütün imkânlarını propaganda için kullanması; yarışın, hakkaniyet ölçüleri içinde yapılmadığının bir göstergesiydi.

Millet İttifakı’nın Bileşenleri

Millet İttifakı’nın öncüsü CHP, Kültür Devrimi’nin yaratmış olduğu seküler mutasyonun kristalleşmesidir. Batılılaşmış, muhafazakâr halka tepeden bakan, onu aşağılayan, onun, demokratik prosedürle işbaşına getirdiği iktidarlara sürekli “darbe” yapan askeri vesayet zihniyetinin politik tezahürü. CHP, M. Kemal’in yaptıklarını tartıp onu aşamayan, geliştiremeyen, onunla yarışamayan, onu bir totem ve tabuya dönüştüren muhafazakârlıktır. Kemal Kılıçdaroğlu ile (Helalleşme) bu tutumundan vazgeçme niyetini ortaya koysa bile; bu, sağcı-muhafazakârlar tarafından fazla itibar edilmeyen bir atraksiyon oldu. Ordunun, “vesayet” güvencesi olmaktan çıkması, CHP’yi demokrasiyi bütün kurum ve kurallarıyla (parlamento, hukuk, eşitlik, adalet) savunmaya doğru evirdi. Kılıçdaroğlu’nun, girdiği onca seçimde ortaya bir “başarı” koyamamasına rağmen genel başkanlıktan çekilmemesi, “Kurultaylar Partisi” geleneğine ters bir tutumdur. Başarısız “dürüstlük”, toplumumuz tarafından genellikle satın alınmamaktadır; itibar görmemektedir. “Kendisi yesin; bizi de görsün-doyursun”, halkımızın genel kabulüdür: “Bal tutan parmağını yalar”, “Harmana koşulan öküzün önünden alaf esirgenmez”, “Win-Win”.

Millet İttifakı’nın ikinci bileşeni olan İYİ Parti, MHP’nin “taşralı” zihniyetinden kopup merkeze kayan, şehirli, eğitimli, orta-sınıf, yüzde10 bir kitledir. Demokrasiyi, laikliği ve hukuk devletini, yerli değerlerle (din-milliyetçilik) sentezleme teşebbüsüdür. Genel başkanının kadın olması, -İngiliz politik kültüründe olduğu gibi- uzlaşıyı ve toleransı temsil eder. İttifakın HDP ile temasını gerekçe göstererek partiden istifa eden Yavuz Ağıralioğlu da oldukça ılımlı bir isimdir.

Millet İttifakı’nın üçüncü bileşeni olan SP, DEVA ve Gelecek partileri ise, AK Parti’nin 20 yıllık iktidarında kişi kültü, hukuksuzluk ve yolsuzlukları gerekçe göstererek oradan kopup demokrasi, laiklik (dini istismar etmeme), hukuk devleti, kuvvetler ayrılığı, şeffaflık ve adaleti savunan muhafazakârları temsil ediyor. Kişi kültüne karşı çıkmalarına rağmen; kendileri eşitler arasında birinin sözcülüğünde bir konsensüs/icma/birlik sağlayamamışlardır.

Millet İttifakı’nın sol-sosyalist/komünist bileşenine gelecek olursak; onlar da dinsiz-imansız-Allahsız salt vicdandır. Kapitalizme, ekonomik sömürüye, ırkçılığa ve din sömürüsüne karşılar. Haklılar; ama, bu topraklarda pek bir alacakları yoktur.

Muharrem İnce’ye reva görülen “Kaset Kumpası”, Fetöcülerin başlattığı politik bir ahlaksızlık (belden aşağı vurma) geleneği olarak bu seçimlerde de Millet İttifakı tarafından itibar gördü.

Son anda Millet İttifakı’na katılan Zafer Partisi/Ümit Özdağ ise, salt göçmen karşıtlığı üzerine kurmuş olduğu milliyetçiliği ile yüzde 2,5 ilgi gördü.

Devrimin üzerinden 100 sene geçmesi ile halkımızın tümüne yakını, seçimi/sandığı politik meşruiyetin temeli olarak görmektedir. Yarısı, katı-muhafazakâr olarak -ne pahasına olursa olsun- değerlerine bağlılığını sürdürmektedir. Diğer yarısı ise, Batı’nın geliştirdiği hukuk devleti, anayasal demokrasi, kuvvetler ayrılığı, şeffaflık/denetim, laiklik (sekülerlik değil) kurum-kural ve hukuku talep etmektedir. Tarihsel perspektiften bakarak Avrupa’nın bu kurumları geliştirmek için ödediği faturayı göz önünde tutarsak; sonuç, normaldir. Doğu-Batı arasında bir “köprü” olan Türkiye’yi “mutasyon”a uğramış bir “yer” olmaktan çıkarıp, insanlık için ahlaki bir “değer” haline getirmek uğrunda, umutsuzluğa mahal yoktur. 200 yıldır verdiğimiz değişim mücadelesinin verimli bir tohuma ve tomurcuğa dönüşememesi, üzüntü vericidir. Batı’nın geliştirmiş olduğu, toplumsal düzeni adalet, hukuk ve iç barış gibi maslahata mebni hukuk, kurum ve kuralları, Kur’anî perspektifle sentezlemek; bizim tarihsel-politik paçozluğumuz ile Batı’nın emperyalist emellerine karşı bir duruş ve eleştiriye ihtiyacımız var.