14 Mayıs 2023 tarihinde ülkemiz çok önemli iki seçimi birden yaşadı. Biri 28’inci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin belirlenmesi için yapılan Milletvekili Genel Seçimi, diğeri ise 13’üncü Cumhurbaşkanının belirlenmesi için Cumhurbaşkanlığı Seçimi. Bu iki seçimi önemli kılan asıl sebep ise kuruluşunun hemen akabinde, 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan Milletvekili Genel Seçimi ile tek başına iktidara gelen AK Parti’nin 2007, 2011, 2015 (iki kez) ve 2018 yılında yapılan Milletvekili Genel Seçimlerinde de tek başına iktidar durumunu devam ettirmesi¹ ve 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak Milletvekili Genel Seçiminde ilk kez tek başına TBMM çoğunluğunu kazanamamasına ilişkin ihtimalin belirmesi; ayrıca AK Parti’nin kurucu önderlerinden, 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan Milletvekili Genel Seçiminden sonra kurulan birinci AK Parti hükümetinin (58’inci T. C. hükümetinin) Başbakanı olan Sayın Abdullah Gül’ün 2007 yılında Cumhurbaşkanı olarak seçilmesinden sonra, 2014 yılında ilk kez halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanlığı seçim sisteminde AK Parti Genel Başkanı ve 59, 60 ve 61’inci T. C. hükümetlerinin (AK Parti 2, 3 ve 4’inci hükümetlerinin) Başbakanı olan Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın birinci kez, 2018 yılında yapılan seçimde ise ikinci kez Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra yine 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak seçimde kazanamama ihtimalinin belirmesidir.

14 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleşen bu iki seçimden biri sonuçlanmış, diğeri ise 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak ikinci tur seçime kalmıştır. Diğer bir deyişle 28’inci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin üyeleri belirlenmiş, buna karşılık Cumhurbaşkanlığı için yarışan üç adaydan hiçbiri seçilmek için gerekli olan geçerli oyların yarıdan bir fazlasını sağlayamadığından en çok oyu alan iki aday için ikinci tur seçimlerin yapılması gereği doğmuştur. Böylece geçmiş dönemde söz konusu olan işgüder hükümet benzeri işgüder Cumhurbaşkanı durumu meydana gelmiştir.

Anayasalar bir devletin temel kurucu belgesi olup “Anayasa hükümleri yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.” (Any. m. 11/1). Anayasa hükümlerinin yasama organını bağlamasının doğal sonucu ise yasama organı tarafından çıkarılan kanunların anayasaya aykırı olamayacağıdır (Any. m. 11/2). Anayasaya aykırı olduğu düşünülen bir kanunun çıkarılması halinde bunun anayasaya uygun olup olmadığının denetimi için ise özel bir yargı yolu oluşturulmakta ve genelde bu amaçla anayasa mahkemeleri kurulmaktadır.

Bilindiği gibi 21 Ocak 2017 tarihinde TBMM’de, 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan halkoylamasında (referandum) ise geçerli oyların yüzde 51,41’i tarafından kabul edilen anayasa değişikliği ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti, parlamenter hükümet sisteminden Cumhurbaşkanlığı (başkanlık) Hükümet Sistemi’ne geçmiş bulunmaktadır. 24 Haziran 2018 tarihinde birlikte yapılan Milletvekili Genel Seçimi ve Cumhurbaşkanı Seçimi ile birlikte de yeni sistem yürürlüğe girmiştir.

Bu sistemin temel parametrelerinden biri yasama ile yürütmenin kesin ayrılığının bulunması, yasamadan birinin yürütmede görev alması halinde yasama üyeliğinin düşmesidir.

Anayasa’nın 104’üncü maddesine göre Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanlar Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevlerine son verilir.

Anayasa’nın 106’ncı maddesine göre “Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır” ve “Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar Cumhurbaşkanına karşı sorumludur.”

Anayasa’nın 106’ncı maddesinin dördüncü fıkrasının son cümlesine göre ise “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer.”

AK Parti 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılan milletvekili seçimi için kabinede yer² alan bir Cumhurbaşkanı yardımcısı ile 16 bakanı milletvekili adayı gösterdi ve tamamı da milletvekili seçildiler.³ Bu durum karşısında cevaplanması gereken soru milletvekili seçilen Cumhurbaşkanı yardımcısı ile bakanların görevleri devam etmekte midir yoksa sona mı ermiştir?

Bu sorunun cevabına geçmeden önce bazı hususları hatırlamak gerekmekte.

Anayasa’nın 106’ncı maddesine göre “Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakanın görevi sona erer.” (f. 9)

Anayasa’nın 82’nci maddesine göre “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama veya onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler.” (f. 2)

Anayasa’nın 84’üncü maddesine göre ise “82’nci maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.” (f. 3)

Milletvekilliğinin Kazanılması

Milletvekilliği sıfatının ne zaman kazanıldığının belirlenmesi de konumuzla yakından ilgilidir. Bu konuda herhangi bir düzenleme bulunmamakla birlikte üç ihtimal söz konusudur: Birincisi seçimlerde oy verme günü oy vermenin sona erdiği saat, ikincisi oyların sayılıp resmî olarak tespit edilip ilan edildiği tarih ve üçüncüsü ise seçilen adaylara mazbatanın verildiği tarihtir. Bu konuda 12 Temmuz 2007 tarihinde yapılan Milletvekili Seçiminden sonra MHP listelerinden İstanbul milletvekili seçilen Mehmet Cihat Özönder’in mazbatasını almaya giderken geçirdiği trafik kazasında hayatını kaybetmesi üzerine Yüksek Seçim Kurulu 27/7/2007 tarihli ve 716 numaralı kararı ile seçimlerde oy vermenin sona erdiği saatin milletvekilliği sıfatının kazanıldığı zaman olduğu kabul edilmiştir. YSK’ya göre aday listelerinin kesinleşmesinden oy verme günü saat 17.00’ye kadar ölüm veya istifa gibi aday listelerinde meydana gelecek eksilmeler seçim öncesi işlemlerdendir; tutanakların birleştirilmesi, en çok oy alanların isimlerinin tespit ve ilan edilmesi ve sonuçta mazbata verilmesi gibi hususlar ise seçim öncesi işlemlerden olamayacaktır. Bu nedenle de Mehmet Cihat Özönder’in vefatı nedeniyle sonraki gelen adayın kazanmış sayılamayacağı, aksine TBMM’nin bir üyeliğinin eksildiğine karar verilmiştir. Diğer bir deyişle oy verme günü oy vermenin sona erdiği saat (14 Mayıs 2023, saat 17.00) milletvekili sıfatının kazanıldığı saattir. Diğer işlemler ise kurucu (inşai) değil açıklayıcı (bildirici) nitelikte işlemlerdir.

Anayasa’nın 81’inci maddesine göre ise “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde andiçerler:” Dolayısıyla seçilen milletvekilleri ancak Anayasa’da belirtilen andı içtikten sonra göreve başlayabileceklerdir. Nitekim 20 Ekim 1991 Milletvekili Genel Seçiminde Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SODEP) Diyarbakır Milletvekili olarak seçilen Leyla Zana Türkçe başladığı andını Kürtçe olarak tamamladığından ant geçersiz sayılmış; 18 Nisan 1999 Milletvekili Genel Seçiminde Fazilet Partisi İstanbul Milletvekili seçilen Merve Kavakçı’ya ise TBMM Genel Kurulu’nda çıkarılan kargaşa ile ant içtirilmemiştir. Leyla Zana ileri bir tarihte yeniden usulüne uygun ant içene kadar milletvekili sıfatını taşımış, ancak milletvekilliği görevini bir süre yapamamıştır. Merve Kavakçı ise daha sonra da ant içememiş, hatta bir başka ülkenin vatandaşlığını taşıması nedeniyle milletvekilliği düşürülmüş, ancak bu zamana kadar milletvekili sıfatını taşımıştır.

Yukarıdaki bilgilerden sonra bir hususa daha değindikten sonra sorunun cevabına geçelim. Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanların milletvekili adayı yapılacağına ilişkin haberlerin medyada yer almasından sonra ne hukukçular ve siyaset bilimciler ne herhangi bir medya mensubu ne de herhangi bir siyasetçi tarafından yukarıda belirtilen sorun ifade edildi; kamuoyunun gündemine böyle bir tartışma konusu getirilmedi. Çünkü 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak seçimlere o kadar çok önem atfedilmişti ki, sadece seçimlere, özellikle Cumhurbaşkanı seçimine ve bunun sonucuna odaklanılmıştı. Bu nedenle kimin umurundaydı Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar aday gösterilir ve bunlar milletvekili seçilirlerse Cumhurbaşkanı yardımcılığı ve bakanlıkları devam edecek mi? Kaldı ki, bu pozisyonlar boşalmış da olsa bunların imzasıyla tekemmül eden nasıl bir iş olabilirdi ki? Nasıl olsa tüm kararlar Cumhurbaşkanı tarafından alınmakta, bu kararların arkasında herhangi bir bakanın teklifi söz konusu olmamaktaydı.

14 Mayıs 2023 tarihinde seçimler gerçekleştikten sonra Cumhurbaşkanı seçiminin sonucu çok da geç olmayan bir vakitte belli oldu ve seçimin 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak olan ikinci tura kaldığı anlaşıldı. Sabah çok erken bir saatte yurtdışı (KKTC) seyahatim nedeniyle havaalanına geçtiğimde uçağa geçmeden önce (07.09’da) kısa süre içinde bu konuya dikkat çeken yedi tweet’ten oluşan bir dizi tweet attım. 15 Mayıs 2023 sabahından itibaren yoğun bir program içinde olduğumdan bu yazıyı bir süre daha yazamadım. Ancak izleyebildiğim kadarıyla konu medyada çok kısa bir şekilde yer aldı, akademik sayılabilecek sadece birkaç yazı yayınlandı.⁴

Anayasa Hükümleri Çiğneniyor mu?

Oysa çok önemli bir konu/sorun var ve bu durum tartışılmıyor/çözülmüyor. Ya herkesi bağlayan Anayasa hükümleri bir kez daha herkes tarafından çiğneniyorsa? Ya bakanlık görevi sona ermiş olduğu halde bakanın imzasıyla bir idari işlem veya eylem gerçekleştiriliyorsa? Toplam 18 bakanın 16’sının milletvekili seçilmesi ile sadece iki bakan kalmış ve 16 bakanlık bakanı olmayan bir duruma gelmişse? Milletvekili seçilmekle bakanların bakanlığı düşmüş ise bu bakanların yerine ya atama yapılması ya da yerlerinin vekâlet yoluyla doldurulması gerekmemekte midir? Cumhurbaşkanı yardımcısı ve milletvekili seçilen 16 bakan makam araçlarını kullanmaktalar, makamlarına gitmekteler, makam araçlarıyla veya bakanlık bütçesinden temin edilen uçak biletleriyle seyahatler yapmaktalar, gittikleri yerlerde bakan olarak karşılanmaktalar, henüz gerçekleşmedi ama Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni uluslararası kuruluşlarda veya diğer devletler nezdinde temsil etmektedirler.

Bu gibi sorular hukukun üstün sayıldığı, demokrasi kültürünün yerleştiği devlet ve toplumlarda önemli sorunlardır ve behemehâl çözümlenmesi gereken sorunlardandır.

Yukarıda verilen genel bilgiler ve Anayasa hükümleri çerçevesinde ya milletvekili seçilen Cumhurbaşkanı yardımcısı ve 16 bakanın Cumhurbaşkanı yardımcılığı ve bakanlığı 14 Mayıs 2023 tarihinde saat 17.00 itibarıyla kendiliğinden sona erdi ya da bu kişiler milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etmekte olduklarından milletvekilliklerinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul’da gizli oyla karar verilmesi gerekmektedir. Oysa daha Milletvekili Genel Seçimi kesin sonuçları açıklanmadığından yeni dönem TBMM toplanmadı, geçici başkan ile geçici başkanlık divanı oluşmadı, milletvekilleri ant içmedi, TBMM Başkanı seçilmedi, başkanlık divanı ve komisyonlar oluşturulmadı.

Diğer taraftan Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanmak yürütme organının inha ve atamasına bağlı resmî bir iştir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri bu işlerde görevlendirilemezler.

Soruya ilişkin cevabımızı vermeden önce son bir konuya daha işaret etmek istiyorum. Anayasa ve kanun yapmak önemli bir iştir. Ne var ki ülkemizde bu konuya yeterince ehemmiyet verilmediğinden Anayasamızın da kanunlarımızın da niteliği, bir başka yazının konusu olmayı gerektirecek kadar önemli bir sorun oluşturmaktadır. Özellikle sistemik konularda anayasada boşluk bırakılmaması önem arz etmektedir. Her ne kadar hukukun üstün sayıldığı, demokrasi kültürünün yerleştiği devlet ve toplumlarda anayasa ve idare hukuku alanında geleneklerin, istikrarlı uygulamalarla oluşturulan kuralların önemi büyük ve olması gereken bakımından da önerilen olmakla birlikte bu, hukukun üstün sayıldığı ve demokratik kültürün yerleştiği devlet ve toplumlar için geçerli bir durumdur. Anayasanın bir kez ihlal edilmesinin önemsenmediği, yargı kararlarının uygulanmadığı bir devlette doğal olarak bu gibi önerilerden kaçınmak gerekiyor. Bu nedenle böylesine önemli bir konunun öngörülerek anayasa değişiklikleri gerçekleştirilirken düzenlenmemiş olması önemli bir yetersizliğe/eksikliğe işaret etmektedir.

Sorunun cevabına gelince; yukarıda sıralanan pozitif hukuk kurallarını dikkate alacaksak, Anayasa’yı bir kez daha ihlal etmeyeceksek milletvekili seçilen Cumhurbaşkanı yardımcısının Cumhurbaşkanı yardımcılığı, milletvekili seçilen bakanların ise bakanlığı 14 Mayıs 2023 tarihinde saat 17.00 itibarıyla kendiliğinden sona ermiştir. Kısa süreli tartışmada ileri sürüldüğü gibi bu kişiler 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak Cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turu kesinleşip Cumhurbaşkanı seçilene kadar ant içmezler, TBMM’ye gitmezler gibi öneriler geliştirip de kendimizi küçük düşürmeyelim.

Bu cevap karşılığında çare nedir sorusu doğal olarak gelmektedir. Hukuka uygun bir düzen oluşsun diyorsak mevcut işgüder Cumhurbaşkanı 16 bakanın yerine kısa bir süre için de olsa yeni bakan ataması yapmalıdır. Dolayısıyla mesela 18-20 gün görev yapacak bakanlar durumu söz konusu olacaktır. Bu şekilde, mevcut Cumhurbaşkanı 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılacak ikinci tur seçimde en çok oy alan iki adaydan biri olduğu için adaylığı devam etmekte olduğundan, tekrar seçilirse yeni dönemde de devam edeceği kişileri bakan olarak atarsa “bakancılık oyunu” anlamına gelecek bir duruma da engel olmuş olacaktır.

Kesin çare ise anayasa yapıcılığını ciddiye alıp bir anayasa değişikliği ile bu ihtimali bir çözüme kavuşturmak olacaktır.

__

¹Her ne kadar 7 Haziran 2015 tarihinde yapılan Milletvekili Genel Seçimi sonucunda AK Parti tek başına TBMM çoğunluğunu sağlayamamış ise de 1 Kasım 2015 tarihinde yenilenen seçimle birlikte AK Parti tekrar tek başına TBMM çoğunluğunu sağlamıştır.

²Esasen hukuk sistemimizde “kabine” adı altında bir oluşum bulunmamaktadır. Parlamenter sistemin cari olduğu 9 Temmuz 2018 tarihine kadar Başbakan başkanlığında Bakanlar Kurulu bulunuyor, çok sayıda karar tüm bakanların imzaladığı Bakanlar Kurulu tarafından alınıyordu. Önceki sistemi çağrıştırmaması için isim aranırken “kabine” kavramı tercih edildi. Ancak hemen belirtelim ki yeni sistemde tüm bakanların imzasıyla alınabilecek herhangi bir karar söz konusu değildir.

³Sadece Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile Sağlık Bakanı Fahrettin Koca aday gösterilmediler/olmadılar.

⁴Abdurrahman Eren, Milletvekili Seçilen Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakanların Görevi Ne Zaman Sona Erer?, http://www.kanuniesasi.com/2023/05/16/milletvekili-secilen-cumhurbaskani-yardimcisi-ve-bakanlarin-gorevi-ne-zaman-sona-erer/; Ali D. Ulusoy, Karpuz gibi ikiye bölünmüş toplum, https://t24.com.tr/yazarlar/ali-d-ulusoy/karpuz-gibi-ikiye-bolunmus-toplum,40023; Tolga Şirin, Milletvekili olanların bakanlıkları düştü, https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/milletvekili-olanlarin-bakanliklari-dustu,40067