Akademi Ödülleri (Oscar) son yıllarda eski popülaritesini kaybetmemişti desek yalan olur. Bir grup ihtiyar Akademi üyesinin birtakım eski kafalı fikirleriyle şekillenen beğenileri kimseyi eskisi kadar heyecanlandırmıyordu. Seyirci klişelere gösterilen iltifattan usandığından olsa gerek, filmin afişi üzerindeki altın heykelcik geniş bir kitleye ulaşacağını artık garanti etmiyordu. Seyirci tarafından sahiplenilen nice filmin, farklı otoritelerce önemsenen nitelikli işlerin politik kaygılarla liste dışı bırakılması veya aday gösterilse bile ödüllendirilmemesi Akademi’nin adaletsizliğine dair önyargıyı her yıl daha da güçlendirdi. Tüm bunlara rağmen kabul etmeli ki 2020’deki tören bambaşka bir havada geçti.

Utanç Yerine Alkış

Oscar gündemi, ABD dışındaki kamuoyunu belki de hiçbir zaman bu kadar meşgul etmemişti. Sürpriz elbette, Oscar’ın en sıkıcı yıllarında bile heyecan verici olan dünya sinemasından güçlü örneklerin yarıştığı “En İyi Uluslararası Film” (eski ismiyle “Yabancı Dilde En İyi Film”) kategorisinden çıktı. Akademinin 92 yıllık tarihinde İngilizce olmayan yalnızca 12 yapım bu kategoriden sıyrılabilmiş ve ana yarışmaya kabul edilmişti. Yıl olmuş 2020, ilk kez ABD dışında yapılmış bir film Oscar’da büyük ödüle layık görüldü. Güney Kore yapımı Parazit (Gisaengchung, 2019) “En İyi Film” dahil dört büyük ödülü kazanarak geceye damgasını vurdu ve evet tarihe geçti. Bu öyle bir tarih ki, 91 yıl boyunca kendisi dışındaki sinema üretimini yok saymaktan utanmak yerine, 92’nci senede gelen kabullenişinin alkışlanmasını bekliyor.

Yalnızca 2020’de değil, hemen her yıl Oscar’ın “En İyi Uluslararası Film” kategorisindeki filmler “En İyi Film” ödülü kazan yapımdan fersah fersah ilerideydi. Mesela Green Book’un “En İyi Film” seçildiği 2018’de “En İyi Uluslararası Film” kategorisinde Alfonso Cuarón imzalı Roma ve Hirokazu Koreeda filmi Arakçılar (Manbiki kazoku) yarışıyordu. 2016’da ise Toni Erdmann ve Asgar Ferhadi’nin Satıcı’sı (Forushande) ana yarışmaya dahi alınmazken, Moonlight “En İyi Film” seçilmişti. Akademi her yıl anlaşılması güç kararlara imza atmaktan çekinmezken bu yıl işler nasıl ve neden değişti?

Zamanın Ruhunun Etkisi

Sosyal medyada Akademi üyelerinin sonunda altyazı okumayı öğrenebildiğine dair acımasız olduğu kadar haklı şakalar dönüyor, ama bu kararı hazırlayan toplumsal koşullar da göz ardı edilmemeli. Mevcut ABD hükümeti yabancı düşmanlığını körüklerken, buna tepki olarak özellikle sanat camiasında ötekilere dair anlatılara pozitif ayrımcılık yapıldığını görüyoruz. Son yıllarda, Trump karşıtı toplantılar havasında geçen Akademi Ödülleri’nde de ötekilerin/yabancıların sinema üretimlerine daha fazla sempati gösteriliyor.

Ülke dünyanın en ünlü kapitalistlerinden biri tarafından yönetilirken, sosyal adaletsizliğe dair filmlere de ilgi artıyor. Bu bağlamda Parazit gibi sınıf çatışmasını merkeze alırken alt sınıfın perspektifinden bakan bir yapım zamanın ruhuna son derece uygun görünüyor (Farklı bir janra ait olsa da yine yoksullar adına zenginlerden intikam alan Joker de aynı söylemden besleniyor). Tüm bu isyankâr zemine rağmen birbirine kenetlenmiş bir ailenin hikâyesini konu alması da Parazit’i Akademi’nin sıcak baktığı filmler arasına sokuyor.

Değişen Aslında Ne?

Öte yandan sinema endüstrisinin kalbinde verilen kararların yalnızca politik doğruculukla alakalı olmasını beklememek gerekiyor. Eğer Parazit’in yapımcısı CJ grubu olmasaydı herhalde bu ödül kazanılamazdı. CJ çok farklı alanlarda yatırımları olan uluslararası bir şirket, ülkemizde Cinemaximum salonlarının sahibi olarak tanınıyor. CJ, Parazit için en başından beri, ABD dağıtımcısı Neon ile birlikte, çok güçlü bir tanıtım ve dağıtım stratejisini izliyor. Bugün bir anlamda yatırımının karşılığını kazanıyor. Zira iyi filmler yapmak tek başına yeterli olmuyor. Başka bir şekilde söylemek gerekirse; aslında dünya veya Hollywood değişmiyor, yalnızca sermayenin ismi ve eğer bir anlamı varsa milliyeti fark ediyor.

Birleşen Parametreler

Tüm bu arka plan filmin değerinden bir şey götürmüyor elbette. Akademi onaylasaydı da, onaylamasaydı da Parazit yılın filmi olacaktı. Yönetmen Bong Joon-ho yıllardır sıra dışı filmler üreten Güney Kore’nin önemli temsilcilerinden biri. Parazit’ten önce de Cinayet Günlüğü (Salinui chueok, 2003), Yaratık (Gwoemul, 2006), Okja (2017) gibi dünya çapında ünlenen filmlere imza atmıştı. Parazit’te de ele aldığı toplumsal sorunu suiistimal etmeden dengeli bir anlatımla aktardığı için benzer yapımlardan ayrılıyor. Her adımda yeni sürprizler sunan zekice senaryo, güçlü bir sinematografiyle perdeye taşınıyor. Filmin gerçekçi bir dille tanıtılan kahramanları seyirciye belirli yönlerden tanıdık geliyor. Ev halkı ile çalışanları arasındaki dile gelmeyen gerilim anlatının her anına siniyor ve filmin ritmi neredeyse hiç düşmüyor. Sinema değeri, diğer toplumsal ve endüstriyel parametrelerle birleşince Parazit’in sinema adına verimli bir yıl olan 2019’da gösterime giren yapımlar arasından sıyrılmasını sağlıyor.

Gerçekten de “En İyi Film” dalında aday olan diğer filmlere baktığımızda bu yıl birbirinden önemli yapımlar dikkat çekiyor. Öyle ki, aday filmlerin her biri farklı bir senede ödül alsa herhalde kimse itiraz etmezdi. Tarantino’nun Amerikan sinema tarihi güzellemesi Bir Zamanlar… Hollywood’da (Once Upon a Time… in Hollywood), ustaların belki de son buluşması The Irishman, güçlü oyunculuklarla işlenen aile draması Marriage Story, teknoloji yarışını milliyetçi bir tonda anlatan Asfaltın Kralları (Ford v Ferrari), her senenin olmazsa olmazlarından Yahudi soykırımı temalı Jojo Rabbit, klasik romanın yenilikçi uyarlaması Little Women, Parazit’le benzer sebeplerden dolayı bir fenomene dönüşen Joker. Tüm bu iddialı yapımların hepsi Parazit’ten geriye kalan ödüllerle ve teknik branşlarla yetinmek zorunda kaldı. Parazit’in Oscar’ı kazanması kadar kimlere karşı kazandığı da hatırlanmaya değer görünüyor.