Kemal Kılıçdaroğlu ve muhalefetin Cumhurbaşkanlığını kazanamamasını neye bağlıyorsunuz? Hangi söylemi, açmazı ve dinamikler bu sonucu doğurdu? Muhalefet seçim sonrası nasıl şekillenir ya da dizayn olur?

Millet ve Emek ve Özgürlük İttifaklarından oluşan muhalefet bloku ne parlamentoyu ne de Cumhurbaşkanlığını kazanabildi. Bunun birkaç nedeni olduğunu düşünüyorum. Şöyle ifade edeyim: Son 10 yıldır esasen kendisini yeniden üretmeye odaklanmış bir iktidar tarafından yönetiliyor Türkiye. Ekonomik kriz, büyük yolsuzluk ve yozlaşma pratiklerinin sıradanlaşması ve bunların yansımasıyla 6 Şubat depremi sonrasında arama-kurtarma ve kriz yönetiminde gördüğümüz beceriksizlik ve koordinasyonsuzluk bunun bir sonucu. Refah, mutluluk, nitelikli insan gücü gibi endekslerin tümünde geriye giden bir ülke söz konusu. Üstelik “öteki” sayılanların düşmanlaştırılıp, asgari insan haklarından, yurttaşlık haklarından muaf tutulduğu, işkence ve kötü muameleye layık görüldüğü ağır bir medeniyet kaybı da yaşıyor. 

Hal böyleyken, muhalefetin varsayımı, iktidara yönelik toplumsal muhalefetin seçimi kazanacak kadar büyük olduğu, meselenin bu toplumsal muhalefeti azaltılmış seçeneklere yönlendirmekten ibaret olduğu idi. Dolayısıyla muhalefet bir agregasyon, toplama stratejisine başvurdu. Bu topla(n)mayı da azaltılmış bir demokrasi gündemi olan parlamenter sisteme geri dönüş ekseninde yaptı. Esasen siyasal seçkinler için alan açan bir yasal-kurumsal restorasyon gündemi olan parlamenter sisteme geri dönüş, mevcut Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin cumhurbaşkanın hükümdar olduğu fiili bir anayasasızlık durumu hatırlandığında hiç de anlamsız değildi. Üstelik, iktidarın kutuplaştırma stratejisini boşa çıkaracak bir muhalefet kompozisyonu tarafından savunuluyordu. Fakat bu azaltılmış demokrasi gündemi ekseninde agregasyon stratejisi azaltılmıştı, toplumsal muhalefetin büyüklüğüne fazlasıyla güvenerek Erdoğan’ın failliğini ihmal ediyordu ve agregasyonu da sorunluydu. Demokratikleşme, gelecek vizyonu sunma açısından kritik meseleler olan laiklik ve ulusal kimlik meselelerini ihmal etmesi, azaltılmış olması bakımından, Erdoğan’a devamlı vurabileceği bir yumuşak karın sundu: Bir güvenlik, beka tehdidi olarak Kürt meselesi. 

MUHALEFET DEMOKRASİDEN ÇOK, İKTİDARIN OTORİTER, BAŞARISIZ VE BECERİKSİZLİĞİNİN YARATTIĞI SİYASİ RANTTAN BİR ARAYA GELMİŞ

Kılıçdaroğlu’nu destekleyen YSP/HDP’nin ancak bir çeşit “yanaşma” statüsünde muhalif bloka kabul edilmesi ise, aslında muhalefetin iktidarın YSP/HDP’yi kriminalize eden parametreleri içinde kaldığını gösterdi. Bu da “yumuşak karın”a hamlelerin etkisini artırdı. Bunlara ortak cumhurbaşkanı adayını belirleme sürecinin iyi yönetilememesi de eklenmeli. Kazanacak aday tartışması, adayın kazanamayacak olduğuna bizzat muhalefet blokunda inanlar olduğunu gösterdi. Kılıçdaroğlu oldukça başarılı bir kampanya yürüttü. Ancak bu kampanya “yeter ki sen doğru dur, eğri kendini belli eder” varsayımıyla Erdoğan’ın failliğini göz ardı eden, dolayısıyla dinamik olmayan bir kampanyaydı. Muhalefetin toplanma ekseni olan parlamenter sisteme geri dönüş gündemini marjinalleştirmesi ise bir çeşit tutarsızlıktı. Bütün bunlar zaten son derece eşitsiz şartlarda yarışan, oldukça dik bir yokuşu aldığı darbelere rağmen çıkmak zorunda olan muhalefetin işini çok zorlaştırdı. Muhalefetin, toplumsal muhalefetin büyüklüğüne güvenerek, bu eşitsiz şartları yeteri kadar problematize etmemesi de hem aleyhine oldu hem de iktidarın çok demokratik bir seçim yaptığımızı iddia etmesini kolaylaştırdı. 

Aday belirleme, ortaklaşma, kampanya sürecinden anladığımız kadarıyla muhalefet, Türkiye demokrasisini kurtarmaktan çok, mevcut iktidarın otoriterliğinin, başarısızlığının ve beceriksizliğinin yarattığı siyasi ranttan faydalanmak amacıyla bir araya gelmiş. Kimin ne kadar, ne için fedakârlık yaptığına baktığımızda bunu biraz anlıyoruz. Kılıçdaroğlu’nun seçilmesi halinde ekibini açıklayamaması da bu çerçevede değerlendirilebilir. Bu durum, seçimden sonra ittifakın dağıldığının ilan edilmesini kolaylaştırdı, fakat siyasi rant dediğim alan da gelecekte revize edilmiş ittifakların kurulması için çekici bir unsur olarak devam ediyor. Mevcut sistem ve AKP’nin devasa gücü de muhalefeti ittifaklara mecbur bırakıyor. Ancak, Erdoğan muhalefetin yeniden bir araya gelmesini zorlaştıracak ve “liyakat” gibi argümanlarını elinden alacak işler yapıyor. Bu kapasite ile seçmenini de küstürmüş olan muhalefetin işi gerçekten zor görünüyor.

Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığını kazanmasını neye bağlıyorsunuz? Hangi söylemi, stratejisi, ülke içi ve dışı dinamikler bu sonucu doğurdu? Erdoğan’ın seçim sonrasında topluma, devlete, siyasete, dış politikaya ve ülkenin kronik sorunlarına dair nasıl bir yol haritasının olacağını öngörüyorsunuz?

ERDOĞAN GÜCÜNÜ, İCABINDA FAULLÜ OYNAYARAK KULLANDI VE DEZAVANTAJLARINI GİDERDİ

Erdoğan ve iktidar bloku aslında seçim sürecine çok dezavantajlı bir konumda başladı ki, muhalefeti “kazandık bile” havasında seçime götüren de bu dezavantajdı. Ancak Erdoğan ve müttefikleri aynı zamanda çok güçlü bir konumda idi. Çok güçlü bir parti teşkilatının başındaydı, yıllardır iktidardaydı, iktidarı tümüyle elinde toplamıştı ve iktidarını muhalefetin rekabet şartlarını zorlaştırmak amacıyla kullanmıştı. Bildiğimiz medya hâkimiyeti, potansiyel ciddi rakiplerin temel hukuk ilkelerini ve insan haklarını zorlayan yöntemlerle devre dışı bırakılması, kamu kaynaklarını hiçbir denetlemeye tabi olmadan istediği gibi kullanması, seçim şartlarının eşit ve adil olmadığını gösteren örneklerdi. Ayrıca, demokrasinin küresel ölçekte, otoriter ülkelerin yükselişi ve demokratik ülkelerde otoriter siyasetlerin/eğilimlerin yükselişiyle gerilemesi de bu tür otoriter iktidar pratikleri için elverişli bir ortam sunuyordu. Erdoğan bu gücünü, icabında faullü oynayarak kullandı ve dezavantajlarını giderdi. En başta, muhalefetin yumuşak karnını görerek, 2015’ten beri sürdürdüğü YSP/HDP’yi kriminalize ederek kutuplaştırma stratejisine yüklendi. Bu doğrultuda seferber ettiği imkânların büyüklüğü ve manipülasyon dahil çeşitliği, bu stratejisini etkili kıldı. Böylece muhalefet kulak dahi verilmemesi gereken bir seçenek haline geldi. İkincisi, Türkiye Yüzyılı sloganını Togg, Hürkuş, Uçak Gemisi gibi projelerle ve uluslararası arenada “büyüklük” iddia eden söylemlerle takviye ederek bir gelecek vizyonu varmış gibi yaptı. Üçüncüsü, Utku Balaban, Bahadır Özgür, Cüneyt Akçay, Nail Dertli gibi yorumculardan öğrendiğimize göre ekonomik krizi büyütse de seçmen tabanının kendisinden kopmasını önleyecek ekonomi politikaları izledi. Yoksullaşmayı hızlandırdı ama istihdam yarattı, KOBİ’lerin zenginleşmesini sağladı; sosyal yardım alan ailelerle yüz yüze görüşme seferberliğini seçimden çok önce başlattı; EYT’yi çıkardı.

ERDOĞAN’IN KUTUPLAŞMACI SİYASET ANLAYIŞINI DEĞİŞTİRECEĞİNİ SANMIYORUM

Dördüncüsü, yine seçimden çok daha önce ve oyunun kurallarını bir kez daha kendi konjonktürel çıkarlarına göre yeniden belirleyerek, milletvekilliklerinin önce ittifakların, ardından ittifak içinde partilerin oy oranına göre saptanmasını değiştirdi ve il ve ilçe seçim kurullarında sonradan hâkim yapılmış eski AP teşkilatı avukatlarının etkili olmasını sağladı. 

Seçim zaferinden, Erdoğan’ın bir paradigma değişikliğine gideceğini, kutuplaşmacı siyaset anlayışını değiştireceğini sanmıyorum. Ancak, muhalefetin dağınıklığı, önümüzde yerel seçimler olması, onu ötekileştirdiği toplum kesimlerinden destek devşirmeye yönelik bazı jestlere sevk edebilir. Makul sayılan kabinesi, rasyonel ekonomi politikalarına dönüleceğini, yıpranmış uluslararası ilişkileri onaracağını ifade eden bakanlar, örneğin muhalefetin elinden “liyakat” argümanını almak için yapılmış jestler olarak düşünülebilir. Bunun dışında Erdoğan’ın siyaset anlayışında kronik sorunları kamu yararını, gelecek nesilleri düşünerek çözme gibi bir düşüncenin olduğunu sanmıyorum. Sorunları kendi siyasetine, partisine, iktidarına hizmet edecek şekilde “çözen” bir sicili var Erdoğan’ın. Ayrıca, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin kurumsallaşması için de bazı adımlar atacaktır. Zaten böyle bir tasarım vardı. Yani, Erdoğan’ın kurucu lider olarak hareket ettiği fiili bir anayasasızlıktan sonra yeni düzenin kurumlaşması/yasalaşması bazı AKP çevrelerinde dillendirilmişti.

Seçimler bize nasıl bir toplumsal fotoğraf ortaya çıkardı? Kutuplaşma ve ortaklaşma sarkacındaki Türkiye’nin, toplumsal ve siyasal fay hatları nasıl restorasyona tabi tutulabilir? Restorasyon sürecinde Kürt sorununu ve aktörlerini nasıl bir gelecek bekliyor? HDP/YSP’nin 14 ve 28 Mayıs seçimleri süresince izlediği seçim stratejisini nasıl buldunuz? Söylemi, kadrosu, performansı, hataları, açmazları ve güçlü yönleri nelerdi?

İKTİDAR VE MUHALEFET BLOKUNDA, ÜLKENİN FAY HATLARINI ONARMAYA YÖNELİK BİR SİYASET OLDUĞUNU SÖYLEYEMEYİZ

Cumhurbaşkanlığı seçimlerine baktığımızda, ortasından bölünmüş bir Türkiye manzarası görünüyor ama daha dikkatli baktığımızda formel siyasi arenada üç ittifak ekseninde öbekleşme olduğunu görüyoruz. Aşırı sağcılığı seçim öncesinde katılan iki parti ile daha da koyulaşan Erdoğan liderliğindeki Cumhur İttifakı; Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve temsil ettiği beceriksizlik, başarısızlık, iktidarın merkezileşmesi karşısında yer alan, bunun dışında bir siyasi karakteri olmayan ve Türkiye’nin tek (eski) merkez partisi olan CHP etrafında birleşmiş Millet İttifakı; Kürt siyasi hareketinin partisi YSP/HDP etrafında sosyalist partilerden oluşan Emek ve Özgürlük İttifakı. Ne iktidar blokunda ne de muhalefet blokunda fay hatlarını onarmaya yönelik bir siyaset olduğunu söyleyebiliriz. Esasen bu fay hatları eski, fakat bazen bilinçli çabalarla, bazen de onarmaya yönelik hiçbir şey yapılmadığı için devam ediyor. Bunların onarılması, parlamenter sisteme geri dönüş gibi restorasyon projeleri ile mümkün değil. Dolayısıyla muhalefetin fay hatlarını onarma gibi bir gündemi olduğunu sanmıyorum. İki kritik mesele olan laiklik ve ulusal kimlik konularında muhalefetin bir sessizliği söz konusu. CHP özelinde helalleşme anlamlıydı, fakat yeteri kadar olgunlaştırılmış ve bir politika unsuru haline getirilmiş değildi. Daha çok Kılıçdaroğlu’nun bir jesti olarak kaldı. Kürt meselesinden de YSP/HDP’den başka kimsenin bahsetmemesi sanki mesele bir tek YSP/HDP’yi destekleyen Kürtlerin meselesiymiş gibi bir durum oluşturdu. Bunlar fay hatlarını onarma gibi bir gündem olmadığını gösteriyor. Buna ek olarak YSP/HDP, seçim barajının düşmesi, maruz kaldığı baskı nedeniyle kadrolarının zayıflaması, kendisini tanıyıp tanımadığı belli olmayan bir ittifakın cumhurbaşkanı adayını “dışardan” desteklemesi ve gösterdiği bazı adayların tabanında/teşkilatlarında karşılığı olmaması nedenleriyle, beklediği performansı yakalayamamış görünüyor. Fakat YSP/HDP’nin daha temel problemi, kendi içinde yöntem konusunda anlaşmazlık olması ve kriminalize edilerek gayrimeşrulaştırılmasının siyasi yöntemleri tercih eden kanadı zayıflatması.