Sezai Karakoç’u düşünce ve şiir evreni ekseninde analize tabi tutacak olan bu dosyada; ilkin, Karakoç’un düşünce evreninin temel köşe taşlarının ne(ler) olduğunu düşünüyorsunuz? Düşünce atlasını oluşturan temel kavramları (Tanrı, Varlık, Doğu, Batı, Diriliş, Medeniyet, Hakikat gibi) modernlik ve gelenek bağlamında nelerden ve nerelerden beslenmektedir? Düşünce dünyasının, İslam ve Türk düşünce tarihinde açtığı patika nedir? Bir bütün olarak düşünce evreninin bugünün insanına neler söylediğini düşünüyorsunuz?

Sezai Karakoç düşüncesini belli başlı kavramlar üzerinde inşa eder. Bu kavramların başında diriliş, din, millet, devlet ve medeniyet gelir. Sezai Karakoç’un sanatı da düşüncesi de diriliş kavramı etrafında oluşur. “Diriliş, bir özgürlük kültürü ve uygarlığıdır… Diriliş nesli, özgürlüğün neslidir. Şartların elleri kolları bağlayan zincirleri ne kadar sıkı ve kımıldatmaz olursa olsun, ne kadar ağır durumlarla çevrelenmiş olunursa olunsun, diriliş kuşağı özgürlüğü solur. Özgürlük onun hayat tarzıdır”¹ diyen Sezai Karakoç, Diriliş Muştusu adlı kitabında kavramı daha bir açarak şunları der: “Dirilişin kendine özgü bir disiplini vardır. Çünkü hakikat, laubalilik ve anarşi içinde kendini gösteremez. Hakikat ruhları ezen, yamuklaştıran bir baskı ve terör havasını reddederek, onlara bir düzen ve disiplin içinde gelişim ve açılım vaat eder. Disiplinsiz, düzensiz, başına buyruk hakikat adamlığı olmaz. Diriliş disiplini, çağın dış disiplinlerine karşın temelde iç disiplini simgeler. Diriliş iç disiplini iğreti olmayan, özbenlikle kaynaşmış, ‘ben’e işlemiş, kişilikle bütünleşmiş bir sıkıdüzendir. Bu disiplin amentünün ruhumuza geçirilmesidir. İnsanın tutum ve davranışına, ahlak ve eylemine yansımasıdır. Bu disiplin aklı susturmaz, eleştiri durmaz. Ancak aklın mahkûmu ve eleştirinin avı da olmaz. Aklın üstünde bir aklın, yücelikler sarhoşluğuyla esinlenmiş bir aklın dostluğundan yararlanır. Sabırla olgunlaştırılmış bir zamanlama planlama düzenidir. Realite ile umut arasına atılan hakikat köprüsüdür. Gelecekteki Hesab’ın ve Sorgu’nun kendi içimizdeki peşin provasıdır.”²

Bireyin dirilişinden medeniyetin dirilişine geniş bir alanı içine alan diriliş kavramının öznesi kuşkusuz İslam’dır. Onun geçmişte inşa ettiği medeniyetin değerlerini bugüne taşımak ve hayatımızı bu değerler doğrultusunda düzenlemektir. Dolayısıyla diriliş bir medeniyet önermesidir. 

Ekseninden kaymış insanlık için Batı’nın ortaya attığı tüm tezler iflas etmiştir. Aslında insanlığın sapışında, onu kurtarmak amacıyla ortaya atılan “kurtarıcı tezler”in payı büyüktür. Çünkü bu tezlerin hiçbiri İslam’ı referans alan tezler değildir. Oysa Sezai Karakoç’un ortaya koyduğu diriliş tezi doğrudan doğruya İslam’ın asr-saadet dönemini “birim dönem” olarak alan bir düşünce hareketidir. Bu düşünce hareketi teorik planda kalan, ütopik varsayımlar toplamı değildir. Doğrudan hayatın pratiğine yönelik müdahaleleri de içinde barındıran bir harekettir. Sezai Karakoç’u diğer düşünürlerden ayıran ve onu çağımızın öncüsü bir düşünür yapan şey bu harekettir. 

Sezai Karakoç dirilişi Anadolu’dan başlatır. Çünkü Anadolu Doğu ile Batı’yı birbirine bağışlayan bir coğrafya oluşunun yanında binlerce yıl İslam medeniyetinin yaşandığı, onun izlerinin ve ruhunun hâlâ bu topraklarda saklı olduğu bir yurttur. “Anadolu, inşallah yeni bir oluşuma sahne olacaktır. Bu oluşum, yeni şartlarda eski kültürlerin nesle aşılanması ve geleceğin büyük devletinin temel taşlarının atılması olacaktır. Ortadoğu’da o büyük devleti kuracak olan diriliş neslinin mayalanması misyonuna başlayacaktır Anadolu.”³

Sezai Karakoç dirilişi “Yeniden inanmak, yeniden düşünmek, yeniden duymak, kalbin çığlıklarını bastırarak yeniden yaşamaya ve hayata anlam kazandırmaya başlamak. Taklitten vazgeçip tahkik yoluna koyulmaktır” olarak tanımlar.⁴

Çağımız insanının bunalımı, mutsuzluğu ve vicdansızlığı iman konusundaki zaaflardan kaynaklanmaktadır. Bundan kurtulmanın yolunu Sezai Karakoç somut bir inanç dünyasının kurulmasında görür. Bunun gerçekleşmesi için düşünce dünyası ile inanç dünyasının birbiriyle örtüşmesi gerekir. Ona göre düşünce dünyası inanç dünyasının humuslu toprağıdır. 

KARAKOÇ’TA MİLLET, İNSANLIĞI İÇİNE ALAN BİR GENİŞLİKTE İKEN, BATI’DAKİ “NATION” KAVRAMININ MİLLET KAVRAMINI KARŞILAMADIĞINI VE IRKI ÖNE ÇIKARDIĞINI BELİRTİR

Geçmişten bugüne üzerinde çok durulan millet kavramının Sezai Karakoç’a gelinceye değin net bir tanımı yapılamamıştır. Bursa’nın Famora meydanında yaptığı meydan konuşmasında millet kavramının önemini şöyle vurgular: “Kardeşlerim, biz millet olarak, önce millet mevhumu üzerinde durmak, düşünmek zorundayız. Millet nedir, nasıl bir millettik ve şu anda ne durumdayız ve geleceğe nasıl çıkacağız? İşte bütün meselelerin özü gelip buraya dayanmaktadır. Eğer bu meseleler düşünülerek siyasi yapı kurulsaydı ve eğer buna dayanılarak kanunlar düzenlenseydi bugün karşılaştığımız ve adeta bize çıkmaz gibi görünen birçok problemle karşılaşmayacaktık. Bu konu aydınlanmalıdır. Her birimizin kafasında çok aydınlık bir şekilde millet ne demek anlaşmalıdır. Bu noktayı bilmediğimiz takdirde ve hepimiz umumi bir ortak millet tarifine varmadığımız takdirde kalacağımız yer bir uçurumdur.” Hegel’e göre millet “Başka topluluklardan dilsel, kültürel, hatta ırksal bakımdan farklı olan, aynı acılardan ve savaşlardan geçmiş, aynı idealleri paylaşan, varlığını başka değer ve idealleri temsil eden başka insanlarla girdiği çatışmalardan, bu çatışmalarda katlandığı mahrumiyet ve fedakârlıklardan alan, geleceğe dönük olarak da aynı fedakârlık ve feragat iradesini göstermeyi kabul eden insanlardan meydana gelen canlı, organik, mistik, ahlaki bir bütündür.”⁵ Görüldüğü gibi Hegel’in tanımında din yer almıyor. Sezai Karakoç’un millet tanımına en yakın tanımı Bernard Lewis yapar: “Belirli bir sözü ya da vahiy kitabını kabul eden insan topluluğu” der.⁶

Sezai Karakoç millet kavramının Kur’an-ı Kerim’de tüm inananları ifade ettiği gerçeğinden hareketle “Millet; toprak, dil, ırk realitelerinin üstünde inanç ve ülkü beraberliğini ifade eden bir kavramdır” şeklinde tanımlar. Ona göre millet kavramı bütün insanlığı içine alan bir genişliğe sahiptir. O, Batı’daki “nation” kavramının millet kavramını karşılamadığını ve ırkı öne çıkardığını ifade eder. 

KARAKOÇ’A GÖRE DEVLET KAVRAMININ TEMELİ MİLLET OLUP, MİLLET DEVLETE GÖRE DEĞİL, DEVLET MİLLETE GÖRE ŞEKİLLENİR

Sezai Karakoç’a göre devlet kavramının temeli millettir. Çünkü devlet, temelini, dayanağını milletten alır. Ona göre bir millet haline gelmiş toplumlar ancak devlet olabilir. O, “Bir devleti ayakta tutan millettir. Devlet mutlaka millet kaidesine dayanmalıdır” der. Bu görüşün doğal sonucu olarak da millet devlete göre değil, devlet millete göre şekillenir. Dolayısıyla devlet, insanların mutluluğu için kurulmuş ulu ve kutlu kuruluş, insanlık ve toplum ruhuyla uyumlu bir yüce düzenlemedir Sezai Karakoç’a göre. O, çağdaş ideolojilerin devlet anlayışlarını da irdeler. Sözgelimi Marksizm ve kapitalizmin devlet anlayışı ekonomiye ve üretim ilişkilerine dayanır. Bu anlayış devleti şirket gibi görenlerin anlayışıdır. Bazı kesimler de devleti putlaştırır. Sezai Karakoç’a göre iki anlayış da yanlıştır. O, bu anlayışların karşısına İslam devlet modelini çıkarır. İslam devletinin temel kaidesi hakikat, inanç ve erdemdir. Sezai Karakoç’un vahiy merkezli bakışı, devlet için de geçerlidir. “İslam devleti, ırk, belli bir dil, belli bir mezhep esasına dayanmaz, yalnız bunlarla sınırlanmaz. Hatta ehl-i kitap gayrimüslimlerinin bile devlete tabi olmaları şartıyla İslam topluluğuyla yan yana yaşama hakları tanınmıştır” der Sezai Karakoç.

Sezai Karakoç’a göre millet ve medeniyet kavramları o kadar iç içedir ki bunların birbirinden kopması mümkün değildir. Ona göre kendi medeniyeti olmayan bir millet, millet olamaz. Sezai Karakoç’un düşünce dünyasının bir başka temel kavramı da medeniyettir. Ona göre medeniyet kavramı iki anlamlıdır: 1. Bütün insanlığa hitap eden medeniyet kavramı. 2. Bir tarih terimi olarak tarihte somut olarak gerçekleşmiş medeniyetler. Sezai Karakoç medeniyeti ilk insandan başlatır ve bugüne kadar getirir. Bu medeniyeti insanlığın medeniyeti olarak adlandırır. Sezai Karakoç yeryüzünde bütün medeniyetlerin oluşumunu vahdaniyet esasına dayandırır. Bunların bazıları zaman içinde değişmiş ve çok tanrılı bir yapıya dönüşmüşlerdir. Oysa hakikat medeniyeti Hz. Âdem’den ve peygamberler silsilesine bağlı olarak insanlık tarihinde hep var olagelmiştir. Bu konuda şunları der Sezai Karakoç: “İslam medeniyeti, kendini ilk insandan itibaren başlamış kabul etmek, peygamberleri en yüce makamda görmek ve o güne kadar temelde vahiy medeniyetinden geçme nice düşünce ve sanat verimini yeniden gözden geçirip kendi özüyle yoğurmak suretiyle, hakikatin ve tüm insanlığın medeniyeti halinde vazetmemiş midir? Bugün insanlığın bunca kan, ıstırap ve çile içinde bulunmasının ve gittikçe de ufkunun kararmasının temelinde, bu insanlık medeniyetini kabul etmeyen güçlerin anti hümanizmi yapmıyor mu?”⁷

Medeniyet kavramının içini estetik, sanat, kültür, felsefe, inanç, dil, tarih, din, gelenekler ve kurumlar oluşturur. Sezai Karakoç kitaplarında bu medeniyet unsurları üzerinde tek tek durur ve onların içinde bulunduğumuz çağdaki durumlarını ve işlevlerini irdeler. 

İNSANLIĞIN UFKUNU KARARTIĞI DÜŞÜNCESİYLE MATERYALİST DÜNYA GÖRÜŞÜNE KARŞI, METAFİZİK ALGI VE DUYUŞU ÖNERİR

Sezai Karakoç geçmişle ve çağıyla hesaplaşan bir düşünür. O, bu hesaplaşmayı kavramlar üzerinden yapar. Sözgelimi metafizik kavramı onun üzerinde en çok durduğu kavramlardan biridir. O, materyalist dünya görüşünü bütün hışmıyla insanlığın ufkunu kararttığı, onu fıtratından uzaklaştırdığı çağımızda, bundan insanlığı kurtarmanın yolunun metafizik algı ve duyuşa yönelmekten geçtiğini ifade eder. Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi I-II-III adlı kitaplarında metafizik kavramını insanlık açısından enine boyuna irdeler. Buradan hareketle İslam’ın inanç açısından üç yoz kesimle savaştığını vurgular Sezai Karakoç. 

1. Yahudilikle, Hıristiyanlıkla savaş,
2. İlkel dinler, putperestlikle, batıl inançlarla (büyücülük vs.) savaş,
3. Tanrısızlık ve dinsizlikte, modern puta tapıcılık olan lider kültüyle savaş.

Sezai Karakoç’un düşünce dünyasının iki yüzü vardır. Bu yüzlerden biri içinde yaşadığımız dünyaya dönük, öteki yüzü ise ahirete dönüktür. “Metafizik, mutlaklık âleminin bu dünya penceresinden görünen manzarasıdır. Tanrı ve ahiret inancı metafizik anlayışımızı şekillendirir. Bu dünya, aslında o dünya metnine bir çıkma, bir dipnottur. Ancak zihnimizde ve ruhumuzda bu çıkma ana metinden hiç ayrılmaz. Bu dünyaya öteki dünyanın gölgesini ve izdüşümünü düşürmek onu küçültmez, büyütür; böylece mutlaklıktan bir soluk almış olur. İslam uygarlığında üç ilkeyi yan yana ve iç içe görürüz: hayat, ölüm ve sonrası ilkelerini… İnsan aklı fizikötesi inancını yitirirse bu çelişkilerin keskin dişlerine takılıp kalır. Zaman zaman ufkumuzu hayatın bu çelişkileri karartır. Ancak ölüm ve ötesi de insan bilincinde aktif bir görev üstlenmelidir. İnsan bunu düşündüğünde, ruhunu mutlaka açık yanını çalıştırmış, benimizin mutlak bene ilişkin duyarlılığını işlerliğe kavurturmuş olur. Hayatı yöneten ilke, sadece zekâ değildir. Zekânın güçlenmişi ve olumsuzluklardan olanca arınmışı akıl, daha güçlüsü gönül ve hepsinden daha güçlüsü ruhumuz vardır. Ruhumuzun sadece akla ve gönle dönük pencerelerinden bakmamız, hayat çelişkilerini ve trajedisinin altında ezilmemizi önleyemez. Mutlaka ruhumuzun Mutlak’a açılan pencerelerini de görmeliyiz. Vahiy ve ilhamı da görmeliyiz. Hatta aklı ve gönlü, bu iki ilahi ışığın aydınlığında kendi doğal yaşantılarıyla doldurmalı ve dolumlaştırmalıyız.”⁸

KARAKOÇ’A GÖRE ŞİİR, TANRI’NIN ÖNÜNDE SAMİMİ YAŞAMA SONUCU ELDE EDİLEN BİR “TANRI ARMAĞANIDIR”

Şiir dünyası bağlamında Sezai Karakoç’u form, üslup, anlam, imgelem, ses ve içerik parametreleri ışığında nasıl değerlendirmeye tabi tutuyorsunuz? Şiir dünyasının temel yapı taşları nelerdir? Şiirini İslam estetiği ve hakikat telakkisi ekseninde nasıl okumak gerekir? Şiir dünyasının edebiyat poetikasında açtığı patika nedir? Şiirlerinin günümüz insanına neler söylediğini düşünüyorsunuz?

Sezai Karakoç sanatı sadece bir telkin aracı olarak görmez, onu bir medeniyet unsuru olarak da değerlendirir. Sanat, metafiziğe eğilmek ve soyuta yönelmek gibi özellikleriyle insanı Tanrı’ya yaklaştırır. Sanatın en temel işlevi budur Sezai Karakoç’a göre. O, “Din, felsefe ve sanat insanın kendi yaratılış sırrını aradığı alanlardır” der. Ona göre sanat, kaçsa da, inkâr etse de Tanrı’ya doğrudur hep. Çünkü “Bir söz sanatı olarak şiir söz konusu olduğunda, Kur’an’ın açtığı dünya yeni bir estetik duyarlılık ve yeni bir poetika anlamına gelir. Kur’an ile birlikte, bütün İslam toplumlarında edebî zevk, edebî eleştiri anlayışı ve genel olarak yazı çok farklı bir mecraya girmiştir. Bu bağlamda gazel, kaside anlamı kalbe indirme yolunda Kur’an’ın belâgatını ilke edinen en başarılı edebî örnekler olmuştur”.⁹

Buradan hareketle sanat eserinin özelliklerini şöyle belirler Sezai Karakoç:

1. Sanat, insanı değiştirmeli ve büyütmeli.
2. Hakikat özü taşımalı.
3. İnsanın kalbine yakın olmalı.

Sezai Karakoç’a göre millet olmanın temel özelliklerinden biri kendine özgü bir edebiyata sahip olmasıdır. Edebiyat, içerisinden çıktığı toplumun değerlerini taşır ve bundan dolayı da medeniyetin izlerinin taşıyıcısı olmalıdır. “Kur’an’ı Kerim’in tesirinden büyük bir edebiyat doğmuştur. İşte bu İslam edebiyatıdır” der Sezai Karakoç.

Sezai Karakoç’a göre şiir “Tanrı armağanıdır.” Tanrı’nın önünde samimi yaşama sonucu elde edilen bir armağandır. “Şiir hakikatin, doğa ve tarih içinde atan nabzı, çarpan yüreğidir” der. “Şiir ruh pencerelerini Allah’a açtıkça şiirdir.” Dolayısıyla şiir, şuura bitişiktir.

“Şiir yazmak bende bir kader hadisesidir” diyen Sezai Karakoç’un şiirinin temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.

1. Tanzimat’la birlikte yatağını ve ufkunu değiştiren şiirimizi yeniden kuran bir öncüdür.
2. Şiirimize yeni, mistik bir ürperiş getirir.
3. Fizik ötesini kurcalayan bir sestir.
4. Çağımızda şiirin ufkunu genişletmiştir.
5. Şiire ses olarak da söyleyiş olarak da pek çok malzeme sokmuştur.

Bu özellikler gösteriyor ki, Sezai Karakoç şiiri çok katmanlı bir şiirdir. Geçmişe, geleceğe, bugüne hatta öte dünyaya uzanan bir ufka sahiptir. Geçmişe yönelen ufkunda İslam medeniyetinin bütün verimlerini, değerlerini görebiliriz. Başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e (sav) bütün peygamberler, veliler, sahabe, Ehl-i Beyt, kıssalar, halk hikâyeleri, örf ve adetlerden şehirlere, İmam-ı Âzam’dan İbn-i Ârabi’ye, Gazali’ye, Mevlana’ya, Yunus’a, Fuzuli’ye, Şeyh Galip’e, Yahya Kemal’e, Mehmet Akif’e, Necip Fazıl’a, geniş bir halka oluşturur. Bu çeşitliliğin ve zenginliğin nedeni, onun şiire ve şaire bir misyon yüklemesidir. 

SEZAİ KARAKOÇ’UN ŞİİRİ, KİŞİLİĞİNİN VE DÜŞÜNCE DÜNYASININ BİR YANSIMASI OLARAK ZENGİN ÇAĞRIŞIMLI BİR ŞİİRDİR

Bugüne yönelik ufku ise modern çağa yönelik eleştirileriyle birlikte insanın bu çağdaki yalnızlığını, şaşkınlığını, Tanrı’dan uzaklaşmasını korkularını, vehimlerini kapsar.

Sezai Karakoç, şairliği kadar düşünürlüğüyle de günümüz edebiyatının zirvesidir. O, İslâm medeniyetine ne kadar vâkıfsa, Hıristiyan medeniyetine de o ölçüde vâkıftır. Doğu’yu bildiği kadar Batı’yı da bilmektedir. Bu vasıflarından dolayı da onun şiiri, tüm insanlığı içine alarak evrensel nitelik ve nicelikle donanmıştır. Onun şiiri, tüm çağların insanına ilâhî olanı, evrensel olanı muştular hep. Sezai Karakoç Mevlana’nın pergel metaforunda olduğu gibi bir ayağını kendi inancına, uygarlığına sabitler, bir ayağıyla da bütün dünyayı dolaşır. “Ben düşüncede yeryüzünü dolaşıyorum” der. İşte “Zamana Adanmış Sözler”den birkaç dize:

Bana ne Paris’ten

Avrupa’nın ülkü mezarlığından

Moskova’dan Londra’dan Pekin’den

Newyork

Bütün bu türedi uygarlıklar umurumda mı

Birazcık Roma’yı hesaba katabilirdim

Ama Roma

Kendi kendini inkâr edip durmakta

Buz gibi eriyerek

Bir koka kola

Veya bir votka bardağında¹⁰

Sezai Karakoç’un şiiri, kişiliğinin ve düşünce dünyasının bir yansıması olarak zengin çağrışımlı bir şiirdir. Onun şiiri bu özelliğiyle, Fuzuli’nin şiir anlayışıyla örtüşür adeta: “İlimsiz şiir, temeli olmayan bir duvar gibi ve temelsiz duvar da son derece değersizdir. Bu yüzden, şiirimin ilimden ayrı olmasını ihanet sayarak, ilimsiz şiirden ruhsuz kalp gibi nefret ettim” der Fuzuli.

Sezai Karakoç, 2000 yılında bütün şiirlerini Gün Doğmadan adıyla toplu şiirler olarak yayımladı. Bu kitabın kendine özgü bir bölümlemesi var. Şair, ilk şiirlerinden son şiirlerine yıl yıl bölümler halinde ve bu bölümlere de başlıklar koyarak özgün bir tasnif yapar. 

“Ötesini Söylemeyeceğim” şiiri, Karakoç’un dünyada olup bitenlere karşı dikkatini ve duyarlılığını da yansıtan bir şiirdir. Bu şiir, Tunus’un Fransızlara karşı yürüttüğü millî mücadele temasını işler. Hatıralarında bu şiirle ilgili şunları der Sezai Karakoç: “O sırada Tunus İstiklâl Savaşı sürüyordu. Ben de ‘Ötesini Söylemeyeceğim’ adlı bir şiir yayımlamıştım. (…) Yeni Ay’ın orta sayfasında o gün için aktüel olan Tunus ve Cezayir İstiklâl Savaşları için bir milletin ‘Bâ’sübadelmevti’ adlı yazım vardı. İşte diriliş fikri bende o yıllardan itibaren başladı. (…) Bir taraftan Tunus ve Cezayir’in bağımsızlık savaşlarında Fransızların yaptığı zulüm ve katliamlar, halkı ezdiği, çile, ben de ancak metafizikten politikaya kadar geniş kapsamlı diriliş atılımının bir çıkış, bir kurtuluş bulmaya imkân vereceği düşüncesini doğurdu.” “Ötesini Söylemeyeceğim”, 10 yaşındaki Tunuslu bir kız çocuğunun ağzından söylenmiştir. Şiirde geçen “Bay Yabancı” tüm emperyalist Batı’dır.

Ve yağmur yağıyor, ben bir şeyler olacağını biliyorum

Ellerime bakıyorum ve ellerimin benden bilgili

Bir hayli bilgili olduğunu biliyorum

Bilgili fakat parmaklarım ince uzun değil

Sizin bayanınızınki gibi ince ve uzun değil

Annemi babamı karıştırmayın işin içine

İnanmazsınız ama onların şuncacık 

Şuncacık evet şuncacık bir alakaları bile yok

Sizin defolup gitmenizi istiyorum işte o kadar

“SEPET” ŞİİRİ FİLİSTİN ÜZERİNE YAZILMIŞTIR VE ŞİİRDEKİ SEPET, CEZAYİRLİ VE FİLİSTİNLİ ANNELERİN ÇOCUKLARINI DÜŞMANDAN KAÇIRMAK İÇİN BAŞVURDUKLARI BİR ARAÇTIR

Bu şiirin ardından 1957’de yazdığı ve 2 Mart 1958 tarihli Pazar Postası’nda yayımladığı “Kutsal At” şiiri, 1970’te yazdığı ve 1974’te Diriliş’te yayımladığı “Sepet” ve “Kan İçinde Güneş” şiirleri Sezai Karakoç’un dünyadaki bağımsızlık hareketlerine duyduğu ilgiyi gösterir. “Kutsal At” şiirinde Cezayir’in bağımsızlık mücadelesi işlenir. Buradaki at motifi, önemli bir motiftir. Cezayir halkının mücadelesini sembolize eder. Bu şiirin birinci bölümünü alıyorum buraya:

I

Cezayir’in atları

Serer çılgınca Tanrı’yı ve insanı 

Ne kırmızı ne kara kutsal 

Cezayir’in atları böyledir

Siyah atlar ölür

Al atlar ölür

Cezayir’de atlar ölür

Aşkları unutsak yeridir

Kıratlar belli belirsiz

Yaşar ve yaşatır yalnızca

Cezayir süt sirkidir

Yurdunu sevenlerin

Gözlerini kimse bağlamaz

At üstünde can verirler

Atla birlik güneş doğarken

Ve yaşar Cezayir

Gelir bizim çocuklar

İnsan olduğu yerden atların

Atların rengi geçer

Sarı ayakkabılarına 

“Sepet” şiiri Filistin üzerine yazılmıştır ama Cezayir’i de hatırlatır. Bu şiirdeki sepet, Cezayirli ve Filistinli annelerin çocuklarını düşmandan kaçırmak için başvurdukları bir kaçırma aracıdır. Ekmek taşımak için yapılan sepetler, ekmekle dolmak, taşıyanların karnını doyurmak yerine, çocukların saklandığı zayıf bir korunaktır.

Bir vakitler niçin

Böyle büyük tutulmuş ölçüleri 

Çocuklar bile biliyor 

Cezayir’in ekmek sepetleri 

Filistin’in ekmek sepetleri

Anne ne koysun içine 

Ekmek mi çocuk mu 

Düşmanın ilk baktığı 

Ekmek sepetleri

(…)

Sezai Karakoç’un 50’li, 60’lı, 70’li yıllarda yazdığı bu şiirler ne yazık ki hâlâ güncelliğini koruyor. Çünkü vahşi Batı bugün de sömürüsünü sürdürüyor. Dünyada referansı İslam olan güçlü ve adaletli büyük bir devlet olmadığı için vahşi Avrupa ve cani Amerika, Rusya ve Çin mazlum devletlerin kanını emmeye devam ediyor. Bir konuşmasında Sezai Karakoç “Özgürlük, eşitlik, kardeşlik, bunların hiçbiri hiçbir ülkeye gitmemiştir” der. Bunların aldatmak amacıyla kullanılan sloganlar olduğunu belirtir. Liberté, égalité, fraternité diyerek, uğruna ihtilâl yaptığı bu kavramları Fransa sadece kendisi için geçerli sayar. Başkaları içinse birer maskedir. Bugün Mali’ye saldırırken yaptığı gibi.

SEZAİ KARAKOÇ ŞİİRİNİN COĞRAFYASI, SEMAVİ KÖKENLİ MEDENİYETLERİN HARİTASIDIR

Sezai Karakoç, Leylâ ile Mecnun’u yeniden yazarak hem gelenekle bağını güçlendirir hem de klasik edebiyatın verimlerinin çağdaş bir yorumunu ve sunumunu yapar. Dört bölümden oluşan şiir “Adak Işığı” başlıklı şiirle son bulur:

ADAK IŞIĞI

Sıcak yaz göklerinde

Önde uzanan ovada

Birden bir ışık sağdan

Bir ışık soldan çıkar

Ve bunlar

Şimşek hızıyla birbirine ulaşırlar

Bunu halk adak için uğur sayar

Derler: Leylâ ile Mecnun buluştular

Bu göz açıp kapama anında

Ne varsa dile muradında

Mutlak yerine gelir arzun

Yerde kavuşmayanlar gökte kavuşurlar

Ve bir uğurlu anda

Kavuşmak isteyenleri kavuştururlar¹¹

Şairi irfanî geleneğin içinde gören Sadık Yalsızuçanlar, “Sezai Karakoç ve İrfanî Gelenek” başlıklı yazısının bir bölümünde şunları der:

“Karakoç, şiirinde Hz. Mevlâna ile Muhyiddin İbnü’l Arabî’yi Şam’da buluşturur ve Şems’i sordurur.

Muhyiddin kabrini açarak

Sabır kitabından bir yaprak çevirerek

Şemsin kendisini gösterdi

Sonra yorgun bir Şam öğlesinde

Sıcakta çekirgeler kavrulurken

Çömeldi bir su kıyısında

Hızırı gördü alı yeşili gördü suda

Şemsi gördü ve buldu kendini

Sabır kitabından bir yaprak çevirmenin zorluğunu en iyi Karakoç bilir. Wittgenstein, 

‘kelimeler eylemlerdir’ der. Karakoç’un şiiri, Eşrefoğlu Rumi’nin dediği gibi, “kendi derdin söyleyen/gayrı hikâyet etmeyen” bir şiirdir. Şems, Hızır’dır. Tıpkı Karakoç’a göründüğü gibi, Mevlâna’ya da görünmüştür ve kırmızı ile yeşili göstermiştir. Kırmızı marifetin, yeşil, Muhammedî Nur’un rengidir. Tıpkı fani sevgilinin alınıp kendisine Monna Rosa’nın, Taha’nın Kitabı’nın verilişi gibi, Şems alınmış, Mesnevi verilmiştir Mevlâna’ya.

Şimdi Hz. Mevlâna için, gökten bir kartal geçse/ve yere düşse gölgesi / bu acaba Şems’in gölgesi midir / Yerin altından gelirse bir su şırıltısı sesi / Bu ses Şemsin mi sesi / Çöllerde kumda varsa / Kızgın bir ayak izi / Bu iz Şemsin mi izi. Mesnevi’yi böyle böyle kurar Mevlâna.

Sezai Karakoç şiirinin coğrafyası, semavi kökenli medeniyetlerin haritasıdır. Şam’dan sonraki uğrağımız kâmil veliler, bilgi ve düşünürler şehri Bağdat’tır. Bağdat’a girince bizi, ilkin ilahi aşk şarabıyla sermest olanların en üstünü olan Hallac-ı Mansur karşılar:

Bağdat’tayız

Dönüp duruyoruz yırtıcı kuşlar gibi

Çevresinde bir darağacının

Koparabilir miyiz acaba

Etinden çileli etinden

Döğmeli ciğerinden bir parça

Hallac-ı Mansur’un

ŞİİRİNDE METAFİZİK, GÜÇLÜ BİR DAMARDIR. O, METAFİZİK OLUŞU EDİLGENLİK OLARAK GÖRMEZ. ONDA METAFİZİK, FİZİĞİ GÜZELLEŞTİRİCİ VE İYİLEŞTİRİCİ ETKİN BİR GÜÇTÜR

Sezai Karakoç’un şiirinde metafizik, güçlü bir damardır. O, metafizik oluşu edilgenlik olarak görmez. Onda metafizik, fiziği güzelleştirici, iyileştirici etkin bir güçtür. Sezai Karakoç mistik bir şairdir; ama asla miskin bir şair değildir. Onun Alınyazısı Saati adlı kitabındaki şiirler, İslam uygarlığına başkentlik etmiş şehirler üzerinden çağımıza ve çağlara yöneltilmiş bir sorgulamadır.

Sezai Karakoç bu sorgulamada, özellikle modern zamanlarda insanlığın karşı karşıya kaldığı varlık-yokluk çizgisindeki trajik durumu alınyazısı kavramı üzerinden irdelerken “kaderin üstünde de kader vardır” diyerek insanlığın bu trajik durumdan çıkabileceğinin müjdesini verir. Bu şiirden bir bölüm:

Ülkendeki kuşlardan ne haber vardır

Mezarlardan bile yükselen bir bahar vardır

Aşk cellâdından ne çıkar madem ki yar vardır

Yoktan da vardan da ötede bir Var vardır

Hep suç bende değil beni yakıp yıkan bir nazar vardır

O şarkıya özenip söylenecek mısralar vardır

Sakın kader deme kaderin üstünde bir kader vardır

Ne yapsalar boş göklerden gelen bir karar vardır

Gün batsa ne olur geceyi onaran bir mimar vardır

Yanmışsam külümden yapılan bir hisar vardır

Yenilgi yenilgi büyüyen bir zafer vardır

Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır

Göğsünde sürgününü geri çağıran bir damar vardır

Senden ümit kesmem kalbinde merhamet adlı bir çınar vardır¹²

__

¹Sezai Karakoç, Diriliş Muştusu, Diriliş Yayınları, İstanbul, 1981, s.25-26.

²Age., s.36-39.

³Age., s.35.

⁴Çağ ve İlham II, s.44.

⁵Ahmet Arslan, Felsefeye Giriş, Vadi Yayınları, s.91

⁶Bernard Lewis, İslam’ın Sosyal Söylemi, (Çev. Ünsal Oskay), s. 49.

⁷Günlük Yazılar IV, Gün Saati, s.57.

⁸Edebiyat Yazıları I, s.6-7.

⁹Turan Koç, İslam Estetiği, TDV Yay., 2008, s.161.

¹⁰Age., s.426.

¹¹Age., s.600.

¹²Sezai Karakoç, Gün Doğmadan, Diriliş Yayınları, İstanbul, 2006, s.625