Italo Calvino’nun ilk romanı Örümceklerin Yuvalandığı Patika, sokak çocuğu Pin’in gözünden direniş dönemi İtalya’sını anlatır. İtalya Nazilerce işgal edilmiştir, şehirler sefalet içindedir, açlık, yoksulluk ve çürüme sokakları kaplar. Diğer yandan dağlarda hem Nazilere hem de İtalyan faşistlerine direnen partizanlar vardır. Kitabın kahramanı yoksul, öfkeli ve alaycı Pin’in ablası fahişedir. Özellikle bir Alman denizcisi sürekli evlerini ziyaret eder. Siyasi bir motivasyonu olmasa da kızgın olan Pin, Alman’ın silahına hayranlık duyar ve denizcinin geldiği bir gün silahı çalar. Böylece Alman denizcinin silahı Pin’in olgunlaşma hikâyesinin önemli bir nesnesi haline gelir. Önce silahıyla böbürlenir, Alman’ın silahın ve dolayısıyla kendisinin peşinde olduğunu bildiği için kaçmak zorunda kalır ve dağlarda partizanlara katılır.

Rus Devrimi’nden İkinci Dünya Savaşı’na, İspanya İç Savaşı’ndan hemen her Avrupalı direniş edebiyatında benzer hikâyeler ve temalarla karşılaşmak mümkün. Calvino’nun kitaba yıllar sonra yazdığı önsözde ifade ettiği gibi, kişisel değil, anonim hikâyeler anlatma kaygısı düşünüldüğünde Pin’in hikâyesine birçok eserde rastlamak şaşırtıcı değil. Ancak Sovyet edebiyatına dikkatle baktığımızda doğrudan aynı temanın işlendiği bir romanı görüyoruz: Ve Çeliğe Su Verildi.

Nikolay Ostrovski’nin romanının kahramanı Pavel çocukken Rusya’yı Almanlar işgal eder. Pavel ve yoksul ailesi bir gecekonduda yaşarken komşuları zengindir ve bir villada yaşarlar. Bu villa işgalden sonra Almanların karargâhı haline gelir. Pavel bir gün kendi evinden villayı gözlerken masada parlak bir şey görür. Bir Alman subayının silahıdır bu, tıpkı Pin gibi Pavel de silahı alıp kaçar. Silah Pavel’in serüveninin geçiş-nesnesi olur; çocukluğun dünyasından yetişkinlerin dünyasına adım atar. Diğer yandan Pavel’in hikâyesi sosyalist gerçekçiliğin özellikleriyle bezenmiştir: Pavel önemli bir partizan, daha sonra bir partili Bolşevik ve Devrim’den sonra önemli bir yazar olur. Dahası, roman devrim sonrası Rusya’sında yaşanan tartışmaları da yansıtır: Hizip kavgaları, Troçkistler, Lenin’in ölümü…

İşin ilginç yanı Calvino’nun önsözde kendisini etkileyen eserlerden söz etmesi. Başta Hemingway (Çanlar Kimin İçin Çalıyor) olmak üzere yazar birçok romanı zikreder: İsaac Babel’in Kızıl Süvari’si, Fadeyev’in Partizanlar’ı gibi. Dahası Calvino yaptığı bir göndermeden de açıkça söz eder: “Pavese, Örümceklerin Yuvalandığı Patika‘dan benim bütün yazınsal eğilimlerimi tahmin etti. Ippolito Nievo’dan da söz etti; gerçekten de, Pin ile Kuzen’in buluşmasını, Nievo’nun Bir İtalya’nın İtirafları‘ndaki Carlino-Spaccafumo buluşmasına dayandırarak, ona gizli bir saygı gösterisinde bulunmak istemiştim.”

Calvino gene aynı önsözde, bu kez ablayla silah hikâyesinin nasıl oluştuğunu da yazar: “Aklımda kesin bir olay örgüsü olmadan yazmaya koyulmuştum, o sokak çocuğu karakterinden, yani gerçekliğin doğrudan gözlenmiş bir öğesinden, bir hareket etme, konuşma, büyüklerle ilişki kurma tarzından yola çıktım ve bunu romana özgü bir zemine oturtmak için, ablanın öyküsünü, Alman’dan çalınan tabanca öyküsünü uydurdum; sonra, bu çocuğun partizanlara katılışının zor bir geçiş olduğu ortaya çıktı.”

Etkilendiği, okuduğu eserleri gizlemeye gerek duymayan Calvino’nun Ostrovski’den bahsetmemesi basit bir unutkanlık olabilir. Hem partizan savaşına katılmış, hem ‘partili’ bir komünist, hem de edebiyatçı olan Calvino’nun Ve Çeliğe Su Verildi’den habersiz olması zor ama bu da bir ihtimal elbette.

Diğer yandan, benim bu tematik rastlantıya ilk rast gelen olmam ne kadar mümkündü? Kim bilir, başka bir edebiyatsever de aynı yakınlıkları kurmuştu. Edebiyatın sıkıcı olduğu söylenir. Oysa bu benim için tesadüfler, yakınlıklar ve metinsel ilişkilere dair edebi bir yolculuk anlamına geliyordu.