Italo Calvino Sovyet Birliği’nde itibarı yüksek bir yazardı; İtalya’da direnişe katılmıştı, partiliydi ve iyi bir yazardı. Nitekim eserleri 1948 yılından 1986 yılına dek birçok kez Rusçada yayımlandı. İtalyan yazarın Yeni Gerçekçi romanlarının övgü almasının şaşırtıcı bir yanı yok. Sovyetler Birliği’nin resmî edebiyat anlayışı sosyalist gerçekçiliğin gözünden bu romanlar geçer not alacak düzeyde. Oysa sözünü ettiğimiz yaklaşık kırk yıllık süreçte Calvino’nun yalnızca Örümceklerin Yuvalandığı Patika gibi gerçekçi romanları değil ama Sovyet edebiyat ideolojisine göre “gerçekçi” olamayacak İkiye Bölünen Vikont, Varolmayan Şövalye, Ağaca Tüneyen Baron gibi metinleri de Rusçaya tercüme edildi. Calvino’nun doğrudan postmodern sayılan Görünmez Kentler, Palomar gibi eserleri ise Sovyet sonrası dönemde yayımlandı.

Kozmikomik Öyküler’in Serüveni

Calvino’nun yazınsal yer değiştirmesi onu Yeni Gerçekçilikten uzaklaştırırken, Sovyetlerdeki alımlaması aksine bir sürekliliğe işaret ediyordu. Bunun açık örneğini Calvino’nun iki yazınsal tutum arasındaki geçişi sağlayan Kozmokomik Öyküler’in Sovyetlerdeki serüvenini takip ederek öğrenmek mümkün.

Kozmokomik Öyküler, Calvino’nun yeni, bütünüyle farklı bir edebiyat anlayışına geçtiğini örnekler. Nitekim kitaptaki metinler bu değişimi bariz bir biçimde belli edecek şekilde düşünsel bir arka plana gönderme yapar: Yapısalcılık ve göstergebilim. Yapısalcılıkla göstergebilim Avrupalı sol entelektüelleri etkilemiş olsa da, Sovyetlerce -tıpkı psikanaliz gibi- bolca eleştirilmiş, “yoz bir burjuva ideolojisi” olmakla yargılanmıştır. Diğer yandan 1957 yılında, 1956 yılında Macaristan’daki olaylar yüzünden Calvino, birçok başka entelektüelle birlikte İtalyan Komünist Partisi’nden ayrılır. Ancak hem partiden ayrılması hem de yazınsal değişimi Calvino’nun itibarını sarsmaz.

Calvino’yu Tamamlayıcı Bağlam

Calvino’nun yeni metinleri edebiyat eleştirmenlerince bir “fantezi/masal” (skazochnost’) olarak nitelendirilir. Gerçekçi bir yazar, dahası angaje bir entelektüel sayılmasa da yeni metinleri onun Yeni Gerçekçi eserlerinden farklı değil, aksine onları tamamlayıcı görülür. Zira Calvino bu fantastik/masalsı anlatılarında hâlen insanlığın sorunlarını ele alır. Onun yeni metinleri, Sovyetlerde insanın doğa karşısındaki tutumunu, birey sorunsalını sergilemeyi amaçlayan yeni bir yazınsal tür olarak değerlendirilir. Gerçekçi Calvino ile fantezi yazarı Calvino ayrı tutulmaz, birbirini tamamlayıcı bir bağlamda ele alınır.

Kozmokomik Öyküler’in bu biçimde değerlendirilmesinde eleştirmen Sergey Oşenov’un katkısını es geçmemek gerekir. Oşenov Kozmokomik Öyküler’e yazdığı önsözü kitabın kahramanı Qfwfq adıyla imzalar. Böylece bu önsöz anlatıcının bir metni gibi yansır. Dahası kitabın sonraki basımlarında bu durum iyice pekişir, Oşenov’un adı kaybolur ve önsöz Kozmokomik Öyküler’e dahil bir metin olarak okunur.

Kritiğin İkili İşlevi

Bu durum, Sovyetlerde edebiyat eleştirmeninin etkin bir fail olduğunu gösterir. Oşenov yazdığı önsözle Calvino’nun metninin ideolojik filtreden geçmesini sağlar. Ancak Kozmokomik Öyküler’de bunun bir istisnası vardır; kitapta yer alan “Uzayda Bir İşaret” adından da anlaşılacağı gibi göstergebilime doğrudan gönderme yaptığı için Sovyetlerde yayımlanmaz. Dolayısıyla kritiğin ikili işlevi ortaya çıkar: “Burjuva ideolojisine” doğrudan gönderme yapan bir metin elemeden geçmezken diğerleri ideolojik bir bağlam sayesinde onaylanır.

Yapısalcılık metni yazarın ideolojik konumundan ayırıp onun yazınsallığına odaklanır. Oysa Calvino özelinde görüldüğü gibi yazarın ideolojisi metnin yazınsal türünü belirleyen etkenlerden biri olur. Metnin kendisinin aksine, türü tanımlayan eleştirmenin onu değerlendirdiği bağlamdır.