Küreselleşme iki çelişkili olguyu beraberinde getirir: Bir taraftan futbol ulusal sınırları aşarken, diğer taraftan yerel takım aidiyetleri görünür olur. Futbolun ilk ortaya çıktığı yıllarda taraftarlar genellikle yaşadıkları yerin takımlarını desteklerler, fakat günümüzde bu durum biraz farklılaşır. Yerel takımın yanında artık başka kentlerdeki, ülkelerdeki ve kıtalardaki takımlar da desteklenir. Ancak bu genellemenin bir istisnası vardır: Trabzonspor taraftarlığı. Bu örnek bize küreselleşmenin aynı zamanda yerelliği de ürettiğini gösterir.

Tarih boyunca bulunduğu bölgenin ticaret ve kültür merkezi olan Trabzon, Trabzonluların gündelik hayat pratiklerinde önemli bir yere sahip olan futbolun en çok konuşulduğu; hatta futbol ile anılan kentlerden biridir. Burada çok güçlü Trabzonspor taraftarlığı deneyimlenir. Kentte yaşayanların gündelik rutinleri Trabzonspor maçlarına göre şekillenir. Maç günü öğrenciler ders çalışmayı erteler, dükkânlar erken kapanır. Sokak lambaları, çöp kutuları, kaldırım taşları ve minibüsleri ile birlikte kentin rengi de Trabzonspor’unki gibi bordo-mavidir. 

Kenti ve Kulübü simgeleyen bu renkler, Trabzonlular için ortak anlamlar içerir. Bordo-maviyi üzerinde sergileyen herkes “bizden”dir. Kimliklerini yerel pratikler üzerinden kuran Trabzonlular, Trabzonspor taraftarlıklarını her yerde (özellikle diğer kentlerde) açıkça göstermek isterler. Deplasman maçının gerçekleştiği kentte bordo-mavi forma ile görünmek ya da nerede olursa olsun bordo-mavi renkleri üzerinde barındırmak, dünyanın herhangi bir yerinde evini bordo-mavi renklere boyamak ya da evinin önüne bordo-mavi renklerde bayraklar asmak ister. Kulüp Trabzon’la özdeştir ve Trabzonspor’a özgü bir sembolün üzerinde taşınması bir Trabzonlu için yerel aidiyetinin dışavurumudur. Böylece “bize her yer Trabzon” olur.

Trabzonlular Trabzonspor ile birlikte kente ve kentte bulunan birçok aidiyet mekânına sevgi duyar. Yi-Fu Tuan’ın ürettiği “yer sevgisi” kavramını John Bale (1996, 1988), taraftarların destekledikleri takımlarıyla özdeş yerel, bölgesel ya da ulusal düzeydeki (mahalle, semt, kent, stadyum gibi) mekânlara duydukları sevgiyi anlamak için kullanır. Bu mekânlar, taraftarlar için birer “yuva”dır. Mekânla derin duygusal bağların kurulmasını içeren “yer sevgisi,” mekân aidiyeti ve mekânsal övünme (ya da yerel övünme) ile paralel gider; çünkü taraftarlar küçük ya da büyük mekânlarla bağlantılı olarak ortak bir ruhun üretimine katılırlar (Bale, 1988: 513). Trabzon, Trabzonspor taraftarları için “yuva”yı imler. Taraftarların “yuva” olarak tanımladığı bir başka mekân da stadyumlardır. Stadyumlar ortak hafızanın cisimleştiği ve taraftarların kimliklerini ifade edebildikleri mekânlardır. Ancak bu aidiyet mekânları neoliberal politikalar çerçevesinde değişmeye zorlanır.

Trabzon’da ilk futbol maçları Kavak Meydanı’nda oynanır. 1951’de inşaatı tamamlanan (1927 yılında başlanmıştır) ve şehir merkezinde yer alan Cumhuriyet Stadyumu’nun ismi 1970’lerde Hüseyin Avni Aker olarak değiştirilir. Hüseyin Avni Aker, Selim Sırrı Tarcan’ın öğrencisidir ve Trabzon’da beden eğitimi öğretmenliği yapmış, kent futboluna katkı sunmuş önemli bir isimdir. Kavak Meydanı’ndan Şehir Stadyumu’na geçiş, amatörlükten profesyonelliğe geçişin önemli simgelerinden biridir (Tunç, 2011: 46-49, 118-120). 

2000’li yıllara gelindiğinde futbolda metalaşma süreci derinleşir ve hükümet yeni stadyumlar inşa etmeye başlar. Gençlik ve Spor Bakanlığı neoliberal ihtiyaçları karşılayacak 25 yeni stadyum projesi yürütür. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) stadyum projesinin iş ortağıdır. Yap-işlet-devret modeli uygulanarak özel sektörün sürece müdahil olması sağlanır (Erturan-Ogut, 2020: 97). Bunun bir sonucu olarak Hüseyin Avni Aker Stadyumu yıkılır ve 2016 yılında şehir dışında inşa edilen yeni mekâna geçilir. Akyazı’da yer alan Medical Park Şenol Güneş Spor Kompleksi Trabzonspor taraftarlarının yeni yuvası olur.

Yeni spor komplekslerine karşı eski stadyumlar, taraftarlar için anlamlarla yüklüdür ve kulüpleri ile duygusal bağlarını kurabildikleri önemli mekânlardır. Eski stadyumların yıkılıp yerine neoliberal kapitalist ilişkilerin ihtiyacına uygun, otantik olmayan, birbirine benzeyen stadyumlar inşa etmek, taraftarlarla “mabet”leri arasındaki duygusal bağı yok eder (Kalaycı, 2021: 9). Şehir planlamacıları stadyumları yeniden dizayn ederken (daha steril mekânlar haline getirirlerken), taraftarlardaki kuvvetli yer sevgisini görmezden gelirler. Stadyumların yerlerinin değişmesi ve sterilleştirilmesi taraftarlarda yersizlik hissine neden olabilir (Bale, 1996: 167). Bu nedenle Trabzonspor taraftarları, diğer tüketim mekânlarına benzeyen yeni stadyumlarında kendilerini “yuva”larında hissedebilmek için Hüseyin Avni Aker stadyumundaki pratiklerini oraya taşımaya çalışırlar ya da yeni stadyumlarını Hüseyin Avni Aker ismi ile çağırırlar. 

Öyleyse mekân, kimlik inşa sürecinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yerel kimlik, bir mekâna kök salmayı gerektirir. Mekâna duyulan duygusal bağı pekiştirecek pek çok unsur vardır. Bu pekiştirici unsurlardan biri de yerel takım taraftarlığı olabilir. Örneğin taraftarlık kültürünün üretimine katılan toplumsal aktörler olarak Trabzonlular, Trabzonspor aracılığıyla yerel kimliklerini ulusal ve küresel düzeyde görünür kılabilirler. Her ne kadar futbol, kültür endüstrisinin popüler tüketim nesnesi olarak yaftalansa; taraftarlık da holiganlığın yarattığı yanılsama ile kriminalize edilse de futbol taraftarlığı, daha nesnel bir bakış açısıyla ele alınması gereken toplumsal bir olgu olarak karşımızda durur. 

Not: Bu yazı, Trabzonspor taraftarının yıllardır beklediği şampiyonluğu elde ettiği 2021 yılında Efil Yayınevi’nden çıkan, yazarın Ruhumuzda İnat Sonunda Vuslat: Metalaşan Futbol Çağında Trabzonspor Taraftarı Olmak isimli kitabından alınmıştır. 

Kaynakça

Bale, John (1988), “The Place of ‘Place’ in Cultural Studies of Aports”, Progress in Human Geography, 12 (4): 507-524, DOI: 10.1177/030913258801200403.

Bale, John (1996), “Space, Place and Body Culture: Yi-Fu Tuan and a Geography of Sport”, Geografiska Annaler. Series B, Human Geography, 78 (3): 163-171.

Erturan-Ogut, E. Esra (2020), “Neoliberalizing Football and Fandom: The Authoritarian e-Ticketing System in Turkish Stadiums”, International Journal of Sport Policy and Politics, 12 (1): 91-110, DOI: 10.1080/19406940.2019.1638814.

Tunç, Sevecen (2011), Trabzon’da Futbolun Toplumsal Tarihi: Mektepliler, Münevverler, Meraklılar, İstanbul: İletişim.

Kalaycı, Hüseyin (2021), “A Not-So-Friendly Match Between ‘Old Turkey’ and ‘New Turkey’: Turkish Football and Stadiums as a Domain of Hegemonic Struggle”, Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 15 (4): 519-535, DOI: 10.1080/25765949.2021.2009196. https://doi.org/10.1080/25765949.2021.2009196.