Şam’ın Beşşar Esad muhaliflerinin eline geçmesiyle birlikte Ortadoğu’da dengelerin değiştiği, uluslararası ilişkiler uzmanları tarafından dile getiriliyor. Rusya ve İran’ın geri çekildiği Suriye’de Türkiye’ye alan açıldığı, yine ifade edilen görüşler arasında bulunuyor. ABD’nin yeni başkanı Trump’ın “Suriye’nin anahtarı Türkiye’nin elinde olacak” şeklindeki sözleri de yeni döneme işaret ediyor. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Şam ziyareti, Türkiye’nin Suriye’deki gücünü doğrular nitelikteyken yeni Suriye yönetiminin iki kritik ataması da dikkat çekiciydi: Esaad Hasan Şeybani ve Azzam Garib.

Suriye Dışişleri Bakanı olarak atanan Şeybani, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde yüksek lisans yaptı ve ardından aynı üniversitede doktora eğitimine başladı. Suriye Milli Ordusu’na bağlı Cephe Şamiye Genel Komutanı iken Halep Valisi olarak görevlendirilen Azzam Garib ise yüksek lisans eğitimini Bingöl Üniversitesi’nde tamamladı. Bu iki ismin dışında da Türkiye’de eğitim gören Suriyelilerin ülkelerinde önemli görevler yapması bekleniyor. 

Türk üniversitelerinden mezun olan öğrencilerin Suriye’de önemli görevlere gelmesi Türkiye’de sevinçle karşılandı. Çok sayıda siyasi, gazeteci, akademisyen ve sivil toplum kuruluşu temsilcisi sosyal medya hesaplarından her iki ismi tebrik eden mesajlar yayımladı. Mezun oldukları üniversiteler de tebrik mesajı yayımlayanlar arasındaydı. 

Ankara’nın Uluslararası Öğrenci Politikası

Uluslararası öğrencilerin önemi her geçen gün artıyor. Başta ABD ve İngiltere olmak üzere pek çok ülke, farklı ülkelerden öğrencilere kapılarını açarak uluslararasılaşmaya gidiyor. Öyle ki en çok uluslararası öğrenciye ev sahipliği yapan ülkeler arasında Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkeler de var. 2020 verilerine göre 1 milyon 75 bin öğrenciye ev sahipliği yapan ABD’yi 551 bin öğrenci ile Birleşik Krallık, 503 bin öğrenci ile Kanada ve 463 bin öğrenci ile Avustralya takip ediyor. İngilizce konuşulan bu dört ülke, uluslararası öğrencilerin yüzde 47’sine ev sahipliği yapıyor.

Ankara ise özellikle 2000’li yıllarından başından itibaren uluslararası öğrencileri Türkiye’de ağırlamak için kolları sıvadı. Türkiye’de uluslararası öğrenci sayısı son 22 yılda 15 binden 338 binin üzerine çıktı. Uluslararası öğrenciliğin bir devlet politikası haline gelmesiyle açıklanabilecek bu durum aynı zamanda Türkiye’nin farklı coğrafyalarda kendine alan açmasına da imkân sağladı. Örneğin Senegalli bir mezun, işletmesi ile Batı Afrika’da trafo sistemi kuruyor ve ürünlerinin yüzde 85’ini Türkiye’den ithal ediyor. Cibutili bir mezun ise 2023 yılında Türkiye’den ülkesine 7 milyon dolarlık bir ticaret hacmi oluşturduğunu ifade ediyor. Bunun yanında Türkiye’deki üniversitelerden mezun olan öğrenciler kendi ülkelerinde kamu sektörü ve özel sektörde üst düzey görevlere geliyor. Türkiye Büyükelçiliği, Türk Hava Yolları, Yunus Emre Enstitüsü, Maarif Vakfı ve TİKA gibi kamu kurumlarının yanında Türk özel şirketlerinde de görev alıyor. 

Tablo 1

2000-2024 Yılları Arası Türkiye’de Uluslararası Öğrenci Varlığı

Kaynak: Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, 2024

Türk Üniversiteleri 336 Bin Suriyeliye Eğitim Verdi

Peki, Suriye iç savaşı sırasında en çok sayıda Suriyeliye kapılarını açan Türkiye, geçen sürede kaç Suriyeliye üniversitelerinde eğitim verdi? 25 Aralık 2024 tarihinde AK Parti TBMM Grup Toplantısı öncesinde gazetecilerin sorularını yanıtlayan Millî Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, Türkiye’de 900 bine yakın Suriyeli öğrenci olduğunu açıklamıştı. Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi’nin güncel verilerine göre ise 2023/24 eğitim öğretim döneminde Türkiye’deki üniversitelerde 60.750 Suriyeli öğrenci eğitim aldı. Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi’nde 2013 yılı öncesine ait veriler ne yazık ki yer almıyor. Tablo 2’den de anlaşılacağı üzere 15 Mart 2011’de Suriye’de başlayan olaylardan iki yıl sonra Türkiye’de toplamda 1.785 Suriyeli eğitim görmekteydi. Ancak aradan geçen 10 yılın sonunda toplamda 336.589 Suriyeliye Türkiye’deki üniversitelerde eğitim verildi. 2023/24 eğitim öğretim döneminde tüm uluslararası öğrenciler içerisinde Suriyeli öğrencilerin oranı yüzde 18’i bulmuştu. 

Tablo 2

2013-2024 Yılları Arası Türkiye’de Suriyeli Uluslararası Öğrenci Varlığı

Kaynak: Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, 2024. (Tablodaki verilerde yer alan ve Türk üniversitelerinde eğitim gören öğrencilerin büyük çoğunluğu aynı zamanda ilk ve ortaöğrenimlerini de Türkiye’de tamamladı.)

Suriyeli Mezunlar Kutup mu olacak Thatcher mi?

Uluslararası öğrencilik geleneksel olarak olumlu değerlendiriliyor ve ülkelerin yumuşak gücüne katkı sağladığı belirtiliyor. 1967’de ABD Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Ziyaretçi Programı’nın bir katılımcısı olarak ABD’yi ziyaret eden Margaret Thatcher, Birleşik Krallık’ın başbakanı olmuştu. Tabii her örneğin benzer düzlemde olduğunu söylememiz mümkün değil. İhvan-ı Müslimin’in teorisyeni Mısırlı yazar Seyyid Kutup da öğrenci olarak 1948’de ABD’ye gitmişti. Amerikan toplumuna ve onun “ahlaksız materyalizmine” tepki gösterdi ve ABD karşıtı aktivist olarak ülkesine döndü.

Ancak Türkiye’de son yıllarda çok ciddi boyuta ulaşan bir Suriyeli karşıtlığı söz konusu. Şam’ın düşmesinin arifesinde zirve yapan bu durum, Türkiye’nin Suriyelilere yönelik değişim diplomasisinin kötü örneklerle anılması riskine de ortam hazırladı. Türkiye’de önemli sayıda insanın artık Suriyelilerin evlerine dönmesini istediği bir gerçek. Savaş ortamının sona ermesinin ardından Suriyelilerin bir kısmı ülkelerinin yolunu tuttu. Ancak hâlâ Suriyelilerin büyük çoğunluğu Türkiye’de ikamet ediyor. Suriye iç savaşının ardından gerçekleşen ‘ensar’ ve ‘muhacir’ kucaklamasında 14 yıl dolmak üzere. Bu zoraki/zorunlu kucaklaşma nihayete erdiğinde değişim diplomasisinin/uluslararası öğrenciliğin iyi örneklerle mi yoksa kötü örneklerle mi dolu olacağını zaman gösterecek. 

Öte yandan hâlihazırdaki atamalardan Türk kamuoyunun oldukça memnun olduğunu söylemek mümkün. Kamuoyu beklentisi Suriye’deki yeni yönetimde Türkiye’den daha fazla mezunun yer alacağı yönünde. Zira Türkiye’deki üniversitelerden mezun öğrenciler farklı ülkelerde (özellikle de Somali gibi insani yardım diplomasisinin ön plana çıktığı ülkelerde) üst düzey görevlere getiriliyor. Türkiye’de değişim diplomasisinin başarılı uygulamaları arasında yer alan örneklerden biri de Somali’de Savunma Bakanı olarak görev yapan Abdulkadir Muhammed Nur. 2020 yılında ilk olarak Somali Adalet Bakanı olarak görevlendirilen Nur, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü mezunu. Aynı yıl göreve başladıktan sonra ilk yurt dışı seyahatini Türkiye’ye gerçekleştiren Nur, hem kendisinin hem de Somali’nin izleyeceği politikalar hakkında ipuçları vermişti. Aradan geçen dört yılda da Türkiye-Somali ilişkilerinin dostane gelişimi artarak devam etmişti. Bu çerçevede değerlendirildiğinde Suriye-Türkiye ilişkileri de Somali’yle seyreden ilişkilere benzer şekilde pozitif ivmelenme yaşayacaktır.