Pan-Afrikanizm hareketi, tarih boyunca yalnızca erkek liderlerle değil, kadın aktivistlerin de öncü rolleriyle şekillenmiştir. Ancak bu kadınların katkıları çoğu zaman gölgede kalmış, hak ettikleri ilgiyi görmemiştir (Lewis, 2019). 2024 yılında gösterime giren “Kuti” filmi, bu durumu değiştirme potansiyeline sahip önemli yapımlardan biridir. Film, Nijeryalı efsanevi aktivist ve eğitimci Funmilayo Ransome-Kuti’yi¹ merkezine alarak onun mücadeleci ruhunu ve Pan-Afrikanizm içindeki yerini yeniden gündeme getirmiştir (Adeyemi, 2024). Film, Kuti’nin sömürge yönetimine karşı verdiği mücadeleyi, kadın hareketleriyle kurduğu güçlü bağları ve Afrika’nın bağımsızlık sürecine katkılarını ele almaktadır (Eze, 2024). Kuti’nin hikâyesi, yalnızca bireysel bir direnişin değil, Afrika’daki pek çok kadının mücadelesinin sembolü olarak işlenmektedir. Kadınlara yönelik vergiye karşı başlatılan direnişi anlatan film, esas itibarıyla 1929’daki ‘Kadın Savaşı’na² da bir selam niteliği taşımaktadır. Sömürge dönemini ele alan yeterli sayıda Afrika filmi üretilmediği düşünüldüğünde, Funmilayo Ransome-Kuti’nin hikâyesi saygıyı hak eden bir anlatı sunmaktadır.

Ancak film, Pan-Afrikanizm ve kadın hakları mücadelelerine dair önemli bir bakış açısı sunmasına rağmen Avrupa ve Amerika’daki anaakım medya tarafından yeterince ilgi görmemiştir. Bu durum, yalnızca sinemasal bir eksiklik değil, aynı zamanda küresel ölçekte Afrika’nın tarihsel ve kültürel mirasına karşı süregelen kayıtsızlığın bir göstergesidir. Avrupa ve Amerika’daki film eleştirmenlerinin, filme dair derinlemesine incelemelerde bulunmamaları, Afrikalı figürlerin ve onların mücadelelerinin dışlanması, yalnızca bir sinema filmiyle sınırlı kalmayıp, tüm bir kültürel ve tarihsel mirasın göz ardı edilmesi anlamına gelmektedir. Filmin anlatım tarzı da bu bağlamda değerlendirilmeye değerdir; sinematografik anlatımı, Kuti’nin politik bilincini ve stratejilerini nasıl yansıttığı konusunda daha fazla analiz yapılması gerekmektedir.

Funmilayo Ransome-Kuti: Bir Özgürlük Savaşçısı

Funmilayo Ransome-Kuti, yalnızca Nijerya’nın değil, tüm Afrika kıtasının en önemli kadın aktivistlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kadın hakları, sömürgecilik karşıtı mücadele ve eğitim reformları konularında verdiği mücadele, onu 20. yüzyılın en etkili Afrikalı liderlerinden biri haline getirmiştir (Adebayo, 2015). Nijerya’da kadınların siyasi temsili için mücadele eden Kuti, aynı zamanda kadınların ekonomik özgürlüğü, sosyal hakları ve eğitime erişimi için de önemli çabalar göstermiştir. Kuti’nin aktivizmi, eğitimle başlamıştır. Nijerya’da Batılı tarzda eğitim alan ilk öğrencilerden biri olan Kuti, daha sonra öğretmenlik yaparak genç kızların eğitimine öncelik vermiştir. Kadınların toplumsal hayatta daha fazla söz sahibi olması gerektiği fikrini benimseyen Kuti, bu doğrultuda mücadele etmeye başlamıştır (Kolawole, 1997).

Kuti, 1940’larda, sömürge yönetimi altında kadınların karşılaştığı ekonomik ve sosyal baskılara karşı mücadele etmek amacıyla Abeokuta Kadınlar Birliği’ni (AWU) kurmuştur. Bu birlik, kadınların vergi politikalarından eğitim reformlarına kadar birçok konuda seslerini duyurmalarına olanak tanınmıştır (Oyewumi, 1997). AWU, kısa sürede Nijerya’nın en güçlü kadın örgütlerinden biri haline gelmiş ve binlerce üyesiyle hükümetin baskıcı politikalarına karşı direniş göstermiştir (Johnson, 2001).

Mücadelesi sadece Nijerya sınırları içinde kalmamış ve Kuti, uluslararası arenada da kadın hakları ve sömürgecilik karşıtı hareketlerin önemli bir sesi olmuştur. 1950’lerde çeşitli uluslararası konferanslara katılarak Afrika’daki kadın hareketlerini desteklemiş ve küresel düzeyde Pan-Afrikanizm ideallerini savunmuştur (Bastian, 2002). Sovyetler Birliği, Çin ve diğer sosyalist ülkelerde konferanslara katılarak, Afrika’daki sömürge karşıtı hareketlere yönelik küresel farkındalık yaratmaya çalışmıştır. 1960’larda Nijerya bağımsızlığını kazandıktan sonra da aktivizmine devam eden Kuti, askeri yönetimlerin baskılarına maruz kalmıştır. 1978 yılında, oğlu Fela Kuti’nin Lagos’taki Kalakuta Cumhuriyeti’ne yapılan saldırıda Nijerya askerleri tarafından darp edilmesi sonucu ağır yaralanmış ve daha sonra hayatını kaybetmiştir. Ancak mirası, kadın hakları mücadelesinde ve Pan-Afrikanist hareket içinde hâlâ yaşamaktadır (Walker, 1999). Funmilayo Ransome-Kuti, Afrika’daki kadın hareketleri için yalnızca bir öncü değil, aynı zamanda sömürgecilik karşıtı direnişin, ekonomik adaletin ve eğitim reformlarının da güçlü bir savunucusu olmuştur. 

Pan-Afrikanist Kadın Aktivistlerin Mirası

Funmilayo Ransome-Kuti ve diğer Pan-Afrikanist kadınların öncülük ettiği mücadele, birçok Afrikalı ve diasporadaki siyah kadın aktivist için ilham kaynağı olmuştur. Pan-Afrikanist hareketin yalnızca erkekler tarafından yönlendirilen bir mücadele olmadığı gerçeği, tarihteki güçlü kadın figürlerin katkılarıyla açıkça görülmektedir. Bu bağlamda, Winnie Mandela, Miriam Makeba, Angela Davis, Ama Ata Aidoo gibi isimler, önemli figürler olarak dikkat çekmektedir (Nzegwu, 2003). Onların toplumsal adalet, kadın hakları ve bağımsızlık hareketlerindeki etkileri, Pan-Afrikanizm’in siyasi, kültürel ve sosyal boyutlarını gözler önüne sermektedir (Campbell, 2011).

Winnie Mandela, Güney Afrika’daki Apartheid rejimine karşı yıllarca mücadele etmiş, Nelson Mandela’nın hapsedildiği dönemde direnişin en önemli figürlerinden biri olmuştur. Siyah kadınların sesi olma noktasında kritik bir rol oynayarak ırkçılığa ve baskıya karşı kadın liderlerin gücünü ortaya koymuştur (Gasa, 2007). Miriam Makeba (Mama Africa olarak bilinir), müziğiyle Pan-Afrikanizm’i ve siyah bilinci dünyaya duyurmuş, Afrika’nın kültürel mirasını sahiplenerek şarkılarıyla siyasi mesajlar vermiştir (Allen, 2019). Makeba, Apartheid rejimi nedeniyle Güney Afrika vatandaşlığını kaybetmiş ancak bu süreçte uluslararası bir figür haline gelerek Afrika’nın özgürlük mücadelesini sahnelerden anlatmıştır.

Angela Davis, Afro-Amerikan topluluğunun hakları için verdiği mücadelede radikal duruşuyla dikkat çekmiş ve özellikle Kara Panter Partisi ile olan ilişkisiyle tanınmıştır. ABD’deki siyah feminist hareketin en önemli isimlerinden biri olan Davis, aynı zamanda hapishane reformları, toplumsal adalet ve kadın hakları konularında etkili olmuştur (James, 1998). Ama Ata Aidoo, edebi eserleriyle siyah kadınların deneyimlerini ve mücadelelerini edebiyat aracılığıyla görünür kılmış, Afrika’daki ve diasporadaki kadınların sesini duyurmayı amaçlamıştır (Nnaemeka, 1997). Yazıları, kadınların toplumsal rolleri ve sömürge sonrası Afrika’daki kimliklerini sorgulayan güçlü metinler olarak kabul edilmektedir.

Bunlara ek olarak, sinema ve edebiyat gibi alanlar da Pan-Afrikanist kadın aktivistlerin hikâyelerini daha geniş kitlelere ulaştırmaktadır. Chimamanda Ngozi Adichie ve Nnedi Okorafor gibi yazarlar, eserlerinde Afrika’daki kadınların tarihini ve kimlik mücadelelerini ele alırken, The Woman King (2022) gibi filmler de siyah kadınların tarihsel direnişini popüler kültüre taşımaktadır. Nijerya’da Feminist Coalition gibi gruplar, kadın mücadelesini sürdürürken, Güney Afrika’da Women’s Legal Centre gibi örgütler kadınların hukuki haklarını savunmaktadır. ABD’de ise Black Lives Matter hareketi içinde siyah kadın aktivistlerin liderliği, Pan-Afrikanist kadın mücadelesinin mirasını taşımaktadır.

Sonuç

Film, Funmilayo Ransome-Kuti’nin mirasını yalnızca Nijerya ve Afrika tarihi içinde değil, küresel bir bağlamda da ele alarak, Pan-Afrikanist kadın aktivistlerin önemini hatırlatmaktadır. Kadınların bağımsızlık hareketlerinde ve toplumsal değişimde oynadığı kritik rollerin daha görünür hale gelmesi, bu tür yapımların ve akademik çalışmaların desteklenmesiyle mümkün olacaktır. Kuti ve onun gibi kadın aktivistlerin mücadelesi, bugün de dünyanın dört bir yanında yankılanmaya devam etmektedir (Falola, 2020).

Bu bağlamda, Pan-Afrikanist kadın aktivistlerin tarihi daha geniş bir çerçevede ele alınmalı ve onların mücadelesi sadece geçmişin bir parçası olarak değil, günümüz hareketlerine ilham veren bir miras olarak değerlendirilmelidir. Eğitim, sanat, siyaset ve toplumsal aktivizm yoluyla Kuti gibi kadınların sesleri daha fazla duyurulmalı ve onların mücadelesi yalnızca akademik çevrelerle sınırlı kalmayarak daha geniş kitlelere ulaştırılmalıdır. Bu film, sadece bir bireyin hikâyesini anlatmakla kalmayıp, Afrika’daki ve diasporadaki kadın hareketlerinin bugüne kadar süregelen etkisini de vurgulamaktadır. 

Kaynakça

Adebayo, T. (2015). Women and Resistance in Colonial Nigeria. Lagos: University Press.

Adeyemi, J. (2024). Kuti: A Film Analysis. African Studies Review, 62(1), 45-60.

Allen, L. (2019). Miriam Makeba: Mother Africa. University of Illinois Press.

Bastian, M. L. (2002). Owning women: Colonial economic policies and gendered struggles for autonomy in Nigeria. Heinemann.

Campbell, H. (2011). Pan-Africanism and the Struggle for Freedom. New York: Palgrave Macmillan.

Eze, C. (2024). The Representation of Women in African Biopics. Journal of African Media Studies, 14(2), 78-95.

Falola, T. & Heaton, M. M. (2008). A history of Nigeria. Cambridge University Press.

Falola, T. (2020). African Feminism and Political Activism. Cambridge: Cambridge University Press.

Gasa, N. (2007). Women in South African history: Basus’iimbokodo, bawel’imilambo/They remove boulders and cross rivers. HSRC Press.

James, J. (1998). Shadowboxing: Representations of Black feminist politics. St. Martin’s Press.

Johnson, C. (2001). Activist women in Nigerian history: Leadership and the fight for social justice. Cambridge University Press.

Lewis, D. (2019). Gender and Pan-Africanism: Historical Perspectives. African Affairs, 118(472), 500-520.

Kolawole, M. E. (1997). Womanism and African consciousness. Africa World Press.

Nnaemeka, O. (1997). The politics of (m)othering: Womanhood, identity, and resistance in African literature. Routledge.

Nzegwu, N. (2003). African Women and Political Power. Journal of Black Studies, 33(4), 543-565.

Oyewumi, O. (1997). The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Walker, S. (1999). The legacy of Funmilayo Ransome-Kuti: Women’s activism and political change in Nigeria. Lexington Books.

__

¹Funmilayo Ransome-Kuti, ünlü Nijeryalı müzisyen ve aktivist Fela Kuti’nin annesidir. Funmilayo’nun siyasi aktivizmi ve Pan-Afrikanist duruşu, oğlu Fela Kuti üzerinde büyük bir etki bırakmış, Fela’nın müziğinde ve politik duruşunda annesinin mirası güçlü bir şekilde hissedilmiştir. Afrobeat müziğinin öncüsü olarak bilinen Fela Kuti, annesinin özgürlükçü ruhunu ve sömürgecilik karşıtı mücadelesini şarkılarına yansıtmıştır.

²1929 yılının Kasım ve Aralık aylarında Güneydoğu Nijerya’daki kadınlar, İngiliz yönetiminin kendilerini vergilendirmesine tepki olarak toplu gösterilere başlamıştır. ‘Kadın Savaşı’ ya da İngilizler tarafından ‘Aba İsyanları’ olarak adlandırılan protestolar kapsamında 10 binden fazla Nijeryalı kadın, Owerri’den Calabar’a kitlesel eylem gerçekleştirmiştir. Tamamen kadınlar tarafından organize edilen ve yürütülen protestolar Aralık ayı sonunda bastırıldığında İngilizler 55 Nijeryalı kadını öldürmüştür. Bu isyan, Nijerya’da kadınların örgütlenme ve sömürge politikalarına karşı direnme kapasitelerini göstermesi açısından önemli bir dönüm noktasıdır (Falola & Heato 2008).