5 Şubat 2023 gecesinde yeni bir haftaya merhaba demek için kafasını yastığa koyan milyonlarca kişi, 6 Şubat Pazartesi günü saatler 04.17’yi gösterirken adeta bir kıyamete uyandı. Ancak ne yazık ki bu milyonlar içerisinde 11 ilde bulunan 50 binden fazla insan, gözlerini kapattıkları son uykudan uyanamadı. Kimisi uyansa da enkazın altında ya da hastanede hayata veda etti.

Merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan depremlerde toplamda 53.537 kişi hayatını kaybederken, 107.213 kişi ise yaralı olarak kurtuldu.

Peki iki yılın ardından, felaketten etkilenen bölgelerdeki hayatlar ne kadar normale döndü?

Depremde yıkımın yaşandığı Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Malatya, Gaziantep, Osmaniye, Kilis, Şanlıurfa, Kilis, Adana’da toplamda en az 13 milyon kişi afetten doğrudan etkilendi.

3-5 Şubat 2025 tarihleri arasında Adıyaman, Kahramanmaraş ve Hatay illerinde son iki yılın değerlendirmesi amacıyla yapılan incelemelerde yeniden inşa çalışmalarının devam ettiği görüldü. Ancak konut anlamında yeniden inşalar gerçekleşse de hayatın normale döndüğünü söylemek zor. Çünkü artık bu illerde yeni bir normal var ki o da depremin acısına rağmen hayata tutunmak. 13 milyondan fazla insan, can kayıplarının acısıyla mücadele verirken bir yandan da ekonomik ve psikolojik olarak hayatta kalmaya çalışıyor.

Adıyaman şehir merkezi

2024 yerel seçimlerinde AK Parti yönetiminden CHP yönetimine geçen Adıyaman’da yürüdüğümüz sokaklardaki açık dükkânlar, hafif tebessüm eden insan yüzleri görülebiliyor. 

Ancak iki lafın belini kırarken tebessüm eden, birbirinin acısına tanıdık insanların sohbetini bal ile bölüp ismini paylaşmak istemeyen bir esnaf, “İlk gün de hiçbir şey yapılmadı, iki sene geçti yine de bir şey yapılmadı” ifadelerini dile getiriyor. Biraz da mübalağa ile “Bir su bile dağıtamadılar. Yollar, kaldırımlar, enkazlar… Hani ne değişti? O gün de cenaze arıyorduk, hâlâ cenaze arıyoruz” diyor.

Bir hırdavat dükkânında çalışan Hakan ise en yakın dostlarını iki sene önce depremde kaybettiğini anlatıyor ve “Çocukluğumu toprağa gömdüm” diyor. Depremin insan ilişkilerine, dostluklara bir şeyler de kattığını söyleyen Hakan, “Artık kimseyle küs kalmamaya çalışıyoruz. Herkes artık küslükleri bitirmenin derdinde. Çünkü ertesi sabah uyandığında o kişinin olmayacağını düşünebiliyoruz. Deprem bize bunu öğretti” diye anlatıyor.

Konteyner Kentler

Üçüncü yıla girerken 11 il genelinde bulunan 397 konteyner kentte toplamda 651.958 kişi yaşamını sürdürüyor. Konteyner kentte devam eden yarım milyon hayat, geleceğin belirsizlik gölgesinde akıp gidiyor.

Devlet tarafından 11 ilde 445.000’den fazla konuta hak sahipliği tanınırken şu ana kadar bunlardan 201.000 adetinin yapımı tamamlandı. Ancak sadece 61.957 konutun anahtarı hak sahiplerine teslim edildi.

Deprem illerinin hemen hepsinde aslında bir konteyner-konut paradoksu yaşanıyor. Peki bu paradoks nedir? Şöyle ki; konteyner kentlerde yaşayan ancak yaptığı başvuruya istinaden kura usulü ile hak sahipliği kazanan bazı kişiler konutları almaktan geri durabiliyor. Çünkü bu kişiler hak sahibi oldukları konutlar için ne kadar para ödeyeceklerini bilmiyorlar. Bu belirsizlik de “Nasıl ödeyeceğiz?” sorusunu akıllara getiriyor.

Vadesi iki yıl ödemesiz olmak üzere toplamda 20 yıl sürede geri ödemesi yapılacak konut ödemeleri, konutların tamamlanmasının ardından belirlenen sözleşme bedeli üzerine gelecek enflasyon farkları ile ortaya çıkacak.

Adıyaman’da devlet tarafından inşa edilen konutlara doğru giden yollarda molozların oluşturduğu mini tepecikler yol üzerinde hemen dikkat çekiyor.

8.561 yurttaşın hayatını kaybettiği, Adıyaman’da şehir merkezinden 12-13 kilometre uzaklıktaki İndere bölgesinde sekiz etap olarak inşa edilen konutların sadece ilk etabı tamamlandı. 850 bloktan oluşacak olan bölgede 16.433 konutta 65.000’den fazla insanın yaşaması planlanıyor. Ancak şöyle bir durum var ki 38.436 konutun devlet tarafından inşa edildiği Adıyaman genelinde 56.000’den fazla konut yok oldu.

Adıyaman’da enkaz birikintilerinin oluşturduğu görüntü

17 Mart 2023’te Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından depreme ilişkin olarak yayımlanan rapordaki rakamlara göre, 56.256 konut depremde geri dönülemez şekilde kaybedilmişti. Buna göre direkt olarak devlet tarafından inşa edilen konutlar, kaybedilen konut sayısının yüzde 68,32 oranında karşılandığını ortaya koyuyor.  

5.953 binanın enkaza döndüğü, 50.000’den fazla konutun yok olduğu Adıyaman’da, 18.715’i orta hasarlı, 72.729’u ise az hasarlı olmak üzere kent genelinde toplamda 147.700 konut hasar gördü.

Adıyaman’daki konteyner kentlerde ise iki yılı aşkın süredir 100 binden fazla insan yaşamını sürdürüyor.

Sahibi olduğu ve oturduğu yedi katlı binadaki evini kendi imkânlarıyla onaran 75 yaşındaki Ali Sincer, çocuklarının hâlâ konteyner kentte yaşadığını anlatıyor: “Dört çocuğum konteyner kentte yaşıyor. Evde yaşayamıyorlar. İki sene geçti hâlâ deprem korkusu yaşadıkları için konteynerde yaşamaya devam ediyorlar. Kendilerine kuradan ev de çıktı. Dün İndere’de eve bakmaya gittiler, ‘İki senede teslim olacak’ demişler.”

Deprem bölgelerinde en ele gelir gelişmeler konut yapımları olarak görülse de aslında felaketin gerçekliği konteynerlerde var olmaya devam ediyor.

Yukarıdaki yok olan, zarar gören konut ve bina rakamlarına ilişkin olarak ise yetkililer tarafından son iki senenin bilançosu aktarılırken bir algı iletişimi de yapılıyor. Depremin yarattığı hasarlara ilişkin rakamlarda bina sayısı üzerinden aktarım yapılırken, yeniden inşa süreçlerinde ise konut rakamlarına dikkat çekiliyor.

Şehirlerde Hâlâ Bekleyen Enkazlar Var

Adıyaman, Kahramanmaraş ve Hatay’daki ortak izlenimde göze çarpan en dikkat çekici şey ise depremde yok olan veya yıkılması gereken ağır hasarlı binaların bölge halkının rutin hayatının bir parçası olması. 

Deprem bölgelerinde enkaz kaldırma çalışmaları tamamlanmış olsa da bazı enkazlar, mahkeme ve adli süreçler nedeniyle kaldırılamıyor.

Depremin başından bu yana 11 il genelinde yıkımı yapılacak ağır hasarlı bina sayısı 200.167 olarak kaydedildi. Bugüne kadar 182.773 ağır hasarlı bina enkazı kaldırıldı.

Enkazların kaldırılmasının ne zaman tamamlanacağına dair yetkililerden bir açıklama henüz gelmedi. Resmî kaynaklara göre bina sayısı bazında enkazların yüzde 91’i, hacme göre ise yüzde 97’si kaldırıldı.