Son günlerde rekora varan sıcaklıklar ve hızla yayılan şiddetli orman yangınları Batı Avrupa ve Birleşik Krallık’ı kasıp kavurdu ve bu, bölgede şimdiye dek kaydedilmiş en aşırı sıcak hava dalgalarından biri olabilir.

Şimdiden yüzlerce insanın hayatını kaybettiği sıcak hava dalgasının bu hafta da bazı bölgelerde süreceği tahmin ediliyor. Britanya’nın meteoroloji kurumu Met Office, tarihinde ilk kez, en yüksek sıcaklık uyarı seviyesi olan “kırmızı” alarm vererek Londra, Manchester ve diğer Birleşik Krallık bölgelerinde acil durum ilan etti.

Sıcaklıklar 40 dereceye varabilir. Meteoroloji Ofisi verilerine göre bu değer şu ana dek Birleşik Krallık’ta kaydedilen en yüksek sıcaklık. Rekor seviyede bir sıcak daha önce 2019’da, Cambridge de gözlemlenmiş ve 38,89 dereceye kadar çıkmıştı.

Fransa’nın batı bölgelerinde sıcaklıkların 40 dereceyi bulacağını tahmin eden meteoroloji servisi de bu bölgeler için “kırmızı” alarm verdi. Ülkede sıcaklık son birkaç günde birkaç kez aylık sıcaklık ortalaması rekorunu geçti.

Bu, son bir ayda Avrupa’yı kasıp kavuran ikinci sıcak hava dalgası. İklim değişikliği dünyada sıcak hava dalgalarının sıklığını artırıyor ve daha kötüleşmesine yol açıyor. Bu artış özellikle Batı Avrupa’yı etkiliyor. Kısa süre önce yapılan bir araştırmaya göre, bölgede sıcaklık dalgaları orta enlemdeki diğer bölgelerden yaklaşık üç kat daha sıklaştı, yoğunluğu ise dört katına çıktı ve bu artış hızla devam ediyor.

Avrupa Birliği Copernicus İklim Değişikliği Gözlem Programı’na göre, geçtiğimiz Haziran ayı Avrupa’nın kaydedilmiş en sıcak Haziran ayı oldu. Haziran ayı ortasında görülen aşırı sıcaklar İspanya, Portekiz, Fransa ve kıtadaki diğer ülkelerde yerel rekorlar kırdı.

Aynı ülkelerden bazıları geçtiğimiz hafta sonu da sıcaktan bunaldı.

İspanya Ulusal Hava Durumu Servisi’ne göre, hafta sonunda İspanya’nın çoğu kesiminde sıcaklıklar 37,78 dereceyi aştı. Sıcaklıkların nihayet bu hafta azalmaya başlayabileceği söyleniyor. Dünyadaki aşırı sıcaklıkları ve rekor seviyeye çıkan ısınmayı izleyen iklim bilimci Max Herrera, Twitter’da, İspanya’daki pek çok kentin Temmuz sıcağı için aylık sıcaklık rekoru kırdığını gözlemlediğini belirtti.

Örneğin Cuma günü Madrid’de hava sıcaklığı, herhangi bir ayda tüm zamanların en yüksek sıcaklığı olan 40,7 derece olarak ölçüldü. Meteorolog Scott Duncan’a göre, İspanya’nın başkenti 26 derecenin biraz üzerinde seyreden hava sıcaklığı nedeniyle en sıcak gecesini yaşadı.

İnsan vücudu, kendini gündüz sıcaklığından serin gecelerde kurtarabileceğine güvendiğinden, yüksek gece sıcaklıkları özellikle tehlikeli olabilir. Met Office bugünün Birleşik Krallık sıcaklıkları için “kırmızı” alarm verdiğinde, kurumun başındaki meteorolog Paul Gunderson, özellikle kentsel alanlarda “son derece sıcak” geceler konusunda uyardı.

Gunderson, “Bunun insanlar ve altyapı üzerinde yaygın etkilere yol açması(nın) muhtemel” olduğunu söyledi. “Bu nedenle, sıcak hava dalgalarını göz önünde bulundurmaları ve rutinlerini değiştirmeyi düşünmeleri gerek.”

Sarsıcı sıcaklık artışı, Avrupa genelinde hava ve iklimle ilgili diğer felaketleri de tetikliyor. İtalya aşırı sıcaktan bunalmakla kalmıyor, onlarca yıldır gördüğü en kötü kuraklıkla da baş etmeye çalışıyor. Bu arada, kontrol edilemeyen orman yangınları son günlerde Portekiz, İspanya ve Fransa’nın bazı bölgelerini silip süpürdü ve buralardan binlerce insan tahliye edilmek zorunda kaldı.

‘İmkânsız’ Dediklerimiz Sıradanlaşmaya Başladı

Bu yaz Kuzey yarımkürede aşırı sıcak dalgasıyla baş etmeye çalışan tek yer Avrupa değil.

Birbiri ardına gelen sıcak hava dalgaları geçtiğimiz ay ABD’nin bazı bölgelerini, özellikle de ülkenin orta ve doğu bölgelerini kavurdu. Son günlerdeki rekor sıcaklıktan bunalmış olan Çin de Yangtze Irmağı havzasındaki kentleri kapsayan “kırmızı” alarm verdi.

Çin’in en kalabalık kenti Şangay’da geçen hafta görülen sıcaklık, ilk kez 2017’de görülen tüm zamanların rekoru olan 40,8 dereceyi egale etti.

Ancak Kuzey yarımküreyi çevreleyen ve hızlı akan dev bir hava şeridi olan jet akımının bölünmesi nedeniyle, Avrupa özellikle risk altında. “Çifte Jet (Double Jet)” olarak bilinen fenomen daha sık gerçekleşiyor ve daha uzun sürüyor. Genellikle de Batı Avrupa’da ortaya çıkan uzun süreli sıcaklık olaylarıyla bağlantılı.

Bilim insanları hâlâ çifte jetlerin neden sıklaştığını ve aşırı sıcaklıkla neden ilişkili olduğunu anlamaya çalışıyor. Bazı çalışmalar, iklim değişikliğinin atmosferi zaman içinde jet akımının akışını etkileyen biçimde değiştirebileceğini öne sürüyor. Bu konu hâlâ aktif bir çalışma alanı.

Çifte jetlerin yanı sıra jet akımıyla ilgili diğer bozulmaların da Avrupa’da sıcaklığın kalıcılığını tetiklediği biliniyor.

Bu son olaya “kapalı/kopuk alçak” (cut-off low) olarak bilinen bir fenomen neden oldu. Bu, düşük basınç sisteminin jet akımının kalanından ayrıldığı, kesildiği ve kendi başına ayrı bir şey haline geldiği zaman gerçekleşir. Bu düşük basınç sistemleri de şiddetli, uzun süreli sıcaklık dalgalarının oluşmasına ve yerinde kalmasına neden olabilir.

İklim ısınmayı sürdürdükçe, önceden nadir olduğu düşünülen olaylar daha sıradanlaşıyor.

Söz gelimi günümüz ikliminde Birleşik Krallık’ta, 40 derece bir yaz gününün olma olasılığı düşüktür. Bunun olma ihtimali, herhangi bir yılda 100’de 1 ila 300’de 1 arasında bir yerdedir. Ancak yakın tarihli bir Met Office araştırması, “ılımlı” bir iklim değişikliği senaryosunda bu oranların yüzyıl sonuna kadar 15’te 1’e düşebileceğini öne sürüyor. Bu, dünya liderleri iklim politikalarını hızla güçlendirmezse, gezegenin şu anda deneyimleme yolunda olduğu türden bir ısınma.

Imperial College London’dan iklim bilimci ve Aşırı Hava Durumu Araştırma Konsorsiyumu World Weather Attribution’ın eşbaşkanı Friederike Otto bir açıklamasında, “Kömür, gaz ve petrol gibi fosil yakıtlardan kaynaklanan sera gazı salımı, ısı dalgalarını daha sıcak, daha uzun süreli ve daha sık hale getiriyor” diyordu. “Eskiden nadir görülen sıcak hava dalgaları artık yaygın; eskiden imkânsız olan sıcak hava dalgaları görülüyor ve bunlar insanları öldürüyor.”

Bu durum, Büyük Britanya ile Batı ve Kuzey Avrupa’nın diğer kısımları gibi, tarihsel olarak aşırı sıcaklık deneyimi yok denecek kadar az olan yerlerde önemli bir endişe kaynağı.

Britanya ve Avrupa’da evlerin çoğunda iklimlendirme hâlâ pek yaygın değil. Yakın bir zaman öncesine kadar bu bir gereklik olarak görülmüyordu. İnsanların serinlemelerini sağlayacak kaynakların olmaması, aşırı sıcak hava olayları sırasında tıbbi acil durumların ortaya çıkması veya ölüm riskini önemli ölçüde artırıyor. Bu özellikle de yaşlılar, evsizler ve daha önceden rahatsızlığı olanlar gibi bazı hassas gruplar için geçerli.

İklimi geçmişten bu yana daha yumuşak olan yerlerin altyapısı genellikle aşırı sıcaklığa hazırlıksızdır. Yollar eriyebilir ve rayların eğilip büküleceği biliniyor. Birleşik Krallık yetkilileri geçtiğimiz hafta seyahat edecekleri, sıcaklar geçene kadar tren yoluyla yolculuk etmekten kaçınmaları konusunda uyardı.

Otto, Avrupa’nın böyle bir durumun söz konusu olduğu tek yer olmadığına işaret ediyor. Geçen yaz Kuzey Amerika’nın Pasifik Kuzey Batı bölgesi de, sıcaklığın 43,3 hatta bazı yerlerde 48,9 dereceye çıktığı bir sıcak hava dalgası deneyimi yaşamıştı.

Pasifik Kuzey Batı geçmişten bugüne ılıman iklimi ve nispeten serin yazlarıyla bilinir. World Weather Attribution’un bir araştırması, mevcut iklimde bile sıcak hava dalgasının istatistiksel olarak çizelgelerin dışında olduğunu ortaya koydu. Küresel ısınmanın etkisi olmadan böyle bir şeyin görülmesi neredeyse imkânsız.

Bölge böylesine aşırı bir olaya büyük ölçüde hazırlıksızdı. Yollar bozuldu ve elektrik hatları eridi. Manzara orman yangınlarıyla doldu. Birçok evde iklimlendirme yoktu ve bu olay yüzlerce kişinin ölümüne neden oldu.

Uzmanlar, rekor kıran sıcaklık olaylarının artmasının, daha aşırı bir dünyaya uyum sağlama gereğinin altını çizdiği uyarısında bulunuyor. Aşırı sıcak, ABD’de hava durumuyla ilişkili ölümlerin en önemli sebebi ve dünya çapında da havayla ilişkili önemli bir tehlike.

Dünyanın dört bir yanında kentler -Los Angeles’tan Freetown ve Sierra Leone’ye kadar – şimdiden sıcaklıkla ilgili yetkililer atamaya ve sıcaklık eylem planları geliştirmeye başladı. İspanya’nın Seville kenti, dünyada sıcak hava dalgasını kasırgaları adlandırma ve derecelendirmeye benzer yolla isimlendirme ve derecelendirme sistemi kuran ilk kent oldu. Yunanistan’ın Atina kenti de kısa bir süre önce, sıcak hava dalgalarını adlandırmadan derecelendirecek bir girişimi duyurdu.

Bilim insanları da aşırı sıcaklık olaylarının yoğunlaşmasını zamanla durdurmanın tek yolunun iklim değişikliğinin kendisini frenlemek olduğu konusunda tekrar tekrar uyarıda bulunuyor.

Otto, “Sıcak hava dalgaları, sera gazı salımı durdurulana kadar daha da kötüleşmeyi sürdürecek. Tekrar tekrar sıcaklık rekoru kırılmasını durdurmanın tek yolu, fosil yakıtlardan mümkün olduğunca çabuk vazgeçmek” diyor.

Bu yazı Scientific American sitesinde yayınlanmış olup, Evrim Yaban Güçtürk tarafından Perspektif için çevrilmiştir. Yazının orijinal linki için buraya tıklayınız.