Bu kısa analizde, Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) ilan ettiği verilerle 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a (RTE) verilen oyların sosyoekonomik ve eğitim düzeyi göreceli olarak düşük olan illerden mi geldiği saptanmaya çalışılacaktır. İller bazında veriler kullanıldığı için sınırlı bir analiz olmakla birlikte, aranmakta olan eğilimi bu seviyede tespit etmek de yeterlidir. 16 Nisan referandumuyla ilgili daha önce yapılan çalışmada olduğu gibi RTE’ye oy verenlerin daha çok eğitim ve sosyoekonomik gelişmişlik açısından göreceli olarak geride kalan illerde yaşadığı hipotezi test edilmeye çalışılacaktır.

Veriler

2023 Cumhurbaşkanlığı seçim sonuçları il bazında YSK tarafından yayınlanan kesin seçim sonuçlarıdır. Araştırmanın bağımlı değişkeni RTE’ye verilen “evet” oylarının yüzdesidir. Bir önceki analizde olduğu gibi bağımsız (açıklayıcı) değişkenler olarak illerin sosyoekonomik düzeylerini belirleyen SosEko endeksi ile eğitim seviyelerini ölçen eğitim endeksi kullanılmıştır. Sosyoekonomik endeks değerleri, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2017’den alınmıştır (Tablo13, s.35). İllerin eğitim seviyelerini gösteren eğitim endeks değerleri de Kanbir (2022) çalışmasından alınmıştır.

Bu çalışmada 81 ilin tümü analize dahil edildiği için aslında popülasyon kullanılmaktadır ve formel hipotez testlerine ihtiyaç yoktur. Ancak 81 (N=81) ili kapsayan örneklem güvenilir sonuçlar elde etmek için yeterli görülmeyebilir. Bu nedenle ortalama ve standart sapmaların hesaplanmasında bootstrapping tekniği kullanılacaktır. Bu teknikle simülasyon yapılarak eldeki örneklemden elde edilen 100 örneklem kullanılarak ortalama ve standart sapmaların hesaplanmasında daha güvenilir sonuçlar alınmaktadır. 

Aşağıdaki tabloda bağımsız değişkenlerin ortalama ve standart sapmaları verilmektedir. 

Tablo 1. Bağımsız Değişkenlerin Ortalama ve Standart Sapmaları

Analizin kolayca anlaşılması için en basit istatiksel yöntemlerin kullanılması tercih edilmiştir. Önce bilinmesi gereken, illerin sosyoekonomik gelişmişlik ve eğitim düzeylerini ölçen değişkenlerin gerçekten seçim sonuçları (RTE’ye Evet yüzdeleri) ile bir ilişkisinin olup olmadığıdır. Bu ilişkiyi gösterebilmek için iller, RTE’ye verilen “evet” oyu yüzdelerine göre en düşükten en yükseğe sıralanmış ve daha sonra yüzde değerleri baz alınarak 5 gruba ayrılmıştır. Referandum analizi ile karşılaştırma ihtimali düşünülerek bu gruplar “evet” oyu 1) yüzde 17,19-28,9; 2) yüzde 31,58-38,50; 3) yüzde 39,73-49,79; 4) yüzde 50,14-59,16 ve 5) yüzde 60,0-82,45 olarak belirlenmiştir. 

RTE’ye verilen evet oylarına göre beş gruba ayrılan iller aşağıda Tablo 2’de verilmektedir. Son iki satırda ayrıca her bir il grubu için evet oyu ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmıştır.

Tablo 2. RTE’nin Aldığı Evet Oyu Yüzdelerine göre İllerin Gruplanması

Birinci gruptaki illerde RTE’ye verilen oyların ortalaması yüzde 24 iken en son grupta verilen oy ortalaması yüzde 69 olmuştur. Son iki grupta yer alan illerde RTE’ye verilen oy ortalaması yüzde 50’nin üzerinde olduğu için bu illerdeki ortalama eğitim ve sosyoekonomik endeks değerleri önem taşımaktadır.

İllerdeki eğitim ve sosyoekonomik gelişmişlik endekslerinin o illerde RTE’ye verilen oylarla ilişkisini görebilmenin en basit ve anlaşılabilir yolu, belirlenen il grupları içerisinde bu endeks değerlerinin ortalamasına bakmaktır. RTE’ye verilen oy artışına paralel olarak endeks değerleri de artıyorsa, başta ifade edilen iddia, yani RTE’nin göreceli olarak eğitim ve sosyoekonomik açıdan geri olan illerden oy aldığı tezi doğru değildir. Bir başka deyişle iddianın doğru olabilmesi için RTE’nin yüzde 50’nin üzerinde oy aldığı illerde eğitim ve sosyoekonomik gelişmişlik endeks ortalama değerlerinin göreceli olarak azalması gerekir.

Şekil 1. RTE’nin Aldığı Oylara Göre Gruplanan İllerde Eğitim Endeksi Ortalamaları

Burada odaklanılması gereken bölüm, RTE’ye verilen oyların en yüksek seviyede (yüzde 60’tan fazla oy verilen iller) olduğu illerde ortalama eğitim endeks değerinin düşmesidir. Bu değer RTE’nin oyların yüzde 60’ına yakınını aldığı illerden daha düşüktür. Bu iller Tablo 2’nin son sütununda verilen sayıca en fazla (39) olan illerdir. Eğitim düzeyi açısından bu illerdeki ortalama, RTE’nin aldığı en yüksek oyla uyum içerisinde değildir. Eğer iddiayı daha güçlü destekler bir sonuç olsaydı grafikte görülen aşağı doğru kırılmanın 4’üncü grup illerle başlaması gerekirdi.

İfade edilen yukarıdaki beklentiye daha fazla uyan grafik, illerin sosyoekonomik gelişmişliklerine bakıldığında görülmektedir. RTE’ye verilen oyların yüzde 40-yüzde 60 arasında olduğu 3’üncü ve 4’üncü grup iller, sosyoekonomik gelişmişlik açısından hemen hemen eşitken, oyların yüzde 60’tan fazla olduğu illerde sosyoekonomik gelişmişlik azalmaktadır. Eğer iddia yanlış olsaydı 5’inci grup illerde sosyoekonomik gelişmenin daha fazla olması gerekirdi.

Şekil 2. RTE’nin Aldığı Oylara Göre Gruplanan İllerde Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeks Ortalamaları

Grafiklerde görülen ilişkileri daha iyi anlayabilmek için verileri RTE’ye verilen oyları baz alarak yüzde 50 altı ve yüzde 50’nin üstü olarak ikiye ayırıp eğitim, sosyoekonomik gelişmişlik ve RTE’ye verilen oyların korelasyonlarına bakıldı. RTE’nin oylarının yüzde 50’nin altında olduğu illerde eğitim endeks değeri ile RTE oyları korelasyonu .22 (p=.25), sosyoekonomik gelişmişlik endeks değeri ile korelasyonu r=.38 (p=.04) olarak bulunmuştur. RTE’nin oylarının yüzde 50’den fazla olduğu illerde eğitim endeksi değerleri ile RTE oyları korelasyonu r=-.43 (p=0.002), sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerleri ile korelasyonu r=-.43 (p=.001) hesaplanmıştır. 

RTE’nin oylarının yüzde 50’nin altında olduğu illerde RTE’ye verilen oylarla eğitim düzeyi arasında bir ilişki yoktur (korelasyon katsayısının olasılık değeri anlamlı değil). Ancak illerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi ile o illerdeki RTE oyları arasında zayıf da olsa pozitif bir ilişki vardır. RTE’nin oylarının yüzde 50’nin üzerinde olduğu illerde ise tam tersi bir eğilim söz konusudur. Hem eğitim düzeyi hem de sosyoekonomik gelişmişliğin RTE oyları ile negatif .43 seviyesinde bir ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun anlamı, illerin eğitim düzeyi ve sosyoekonomik gelişmişliği arttıkça RTE’nin oylarının düşeceğidir. 

Korelasyon analizi çizgi grafiklerde görülen eğilimi teyit etmektedir. RTE’nin oy aldığı iller eğitim ve sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi göreceli olarak diğer illerden düşük olan illerdir. Bugüne kadar gözlenen bu gerçek, referandumla ilgili yapılan analizde ortaya çıkmıştı. Şimdi de 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimi için yapılan analizde teyit edilmiş olmaktadır.

Ülkenin kaderini eğitim ve sosyoekonomik gelişmişliği görece az olan illerin belirlemesi, ülkenin geleceği ve demokrasisi açısından karamsar bir resim çizmektedir. Özellikle eğitim alanında yapılan iyileştirmelerin kısa zamanda meyvelerini vermeyecek olması, seçimlerin uzun bir süre bu minvalde devam edeceğini işaret etmektedir. Türkiye, geçmişte eğitim alanında atılım yapamamasının cezasını çekmektedir. Ülke, bu hayati ihmal için ödenecek inanılmaz bir bedel ile karşı karşıyadır. 

Kaynakça

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019) İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2017. Araştırma Raporu Sayı: 3, Aralık, Ankara

Kanbir, Özgür. (2022) Türkiye’de İnsani Gelişme: İller ve Bölgeler Temelinde Bir Analiz 1. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2022, 8(2): 1-24