8 Eylül’de, 16 yaşındaki E. B. Balçova’daki bir polis karakoluna av tüfeğiyle saldırdı. Saldırıda 2 polis hayatını kaybetti, 3 kişi yaralandı. Saldırıya ilişkin birçok kişi gözaltına alındı. Olayın arkasında örgütlü bir yapının olup olmadığı ise hala araştırılıyor.

Türkiye bu şiddet olayı ile sarsılırken, dünyanın öbür ucunda, Singapur’da gündem ilk öz-radikalleşme (self-radicalisation) vakasıydı. Eylül ayı başında, farklı aşırılıkçı ideolojilerden¹ etkilenen 14 yaşındaki bir çocuğa İç Güvenlik Yasası kapsamında kısıtlama emri verildi. Bu emir, “Onay almadan Singapur dışına seyahat edememesini, “İkâmetgâhını değiştiremesini”, “İnternete erişememesini”, “Kamuya açık açıklamalar yapamamasını” ve “Halka açık toplantılarda konuşmamasını” kapsıyordu.

Türkiye ve Singapur, sosyal, siyasal, ekonomik ve coğrafi olarak birbirinden çok farklı iki ülke. Ancak her ikisini ortaklaştıran bir mesele var: Gençler arasında sanal ortamda yayılan ve giderek güçlenen aşırılıkçı fikirler. Bu fikirler, geçmişteki radikal eğilimlerden bazı noktalarda ayrışıyor ve yeni bir güvenlik tartışmasını da gündeme taşıyor.

Öncelikle, bu gençler için ideolojiler artık keskin hatlara sahip değil. Birbirinden kopuk, hatta birbirine zıt inanç ve görüşler sentezlenerek benimseniyor. Gençler, çeşitli ideolojiler arasındaki sınırları bulanıklaştırıyor ve kendi inanç sisteminde bunları uyumlu bir hale getiriyor (ya da getirdiğini zannediyor). 

Örneğin, Singapur’daki vakada, 14 yaşındaki genç aynı anda hem incel motivasyonları hem aşırı sağ ideolojileri hem de radikal dinciliği benimseyebiliyor. Anlık öfke ve şikayetlerine göre de bu ideolojik sarkaçta salınıyor; dış görünüşüyle ilgili bir çatışma yaşadığında “incel/kadın düşmanı” içeriklere yöneliyor; “öteki”ye dair rahatsızlığı arttığında aşırı sağ içeriklere kayıyor; anti-semitik duyguları coştuğunda ise IŞİD yanlısı içerikleri tüketiyor. Benzer bir tabloyla artık Türkiye’de de karşılaşmak mümkün. Aynı genç, bir yandan demokrasiyi ve özgürlüğü savunurken diğer yandan Muammer Kaddafi ve Brenton Tarrant gibi bir arada düşünülemeyecek figürlere hayranlık besleyebiliyor.

2020’de FBI Direktörü Christopher Wray, bu karmaşık ve belirsiz aşırılıkçı motivasyonları tanımlamak için “salata barı ideolojileri”² kavramını ortaya attı. Bu kavram, bireylerin farklı akımlardan kendi tercihleri doğrultusunda parçalar seçip bir araya getirmesini ifade ediyor. Bu süreçte birbiriyle uyumsuz inanç ve fikir sistemleri aynı potada eritiliyor. Wray’in ifadesiyle, bu kişiler farklı ideolojik ögeleri bir “salata barından” seçiyor: “Biraz ondan, biraz bundan, biraz da şundan”³. 

Tüm bu parçalı fikir yapısını yatay kesen ortak nokta ise şiddet.

Salata barı ideolojileri diğer fikir akımlarından ayıran bir diğer şey ise hız. Türkiye’deki ve Singapur’daki 16 ile 14 yaşındaki vakaları düşündüğümüzde, gençlerin çok çabuk öz-radikalleşme sürecine girdikleri ve ideolojileri çok çabuk benimsedikleri görülüyor. Burada bir ideolojide derinleşmekten ziyade ideolojinin kendi şikayetlerine uygun kısmını reçetelendirip derdine çözüm arama çabası var. Singapur’daki gence yakından baktığımızda, looksmaxxing⁴ içeriklerden aşırı sağ fikirlere, oradan da IŞİD destekçiliğine geçişi arasında sadece birkaç ay var. Dolayısıyla, bu yeni akımda sığ ve reaksiyoner motivasyonların derinliğe ve özümsemeye tercih edildiği görülüyor. 

Bir diğer ayırt edici özellik ise, “salata barı ideolojileri”nde en azından başlangıç aşamasında bir rehbere veya yoldaşa ihtiyaç duyulmaması. Dolayısıyla klasik anlamda bir endoktrinasyon süreci de yaşanmıyor. Gençler, yapay zeka tabanlı uygulamalarla sohbet ederek, video izleyerek ya da çevrimiçi sohbet odalarında dolaşarak kolaylıkla öz-radikalleşme sürecine girebiliyor. Sosyal medya algoritmalarının aşırı sağ ve şiddet yanlısı içerikleri öne çıkarması da bu süreci hızlandıran faktörlerden biri. 

Sonuçta, farklı kaynaklardan beslenen, sınırları belirsiz, tehlikeli ve bireye özgü bir ideolojik yapı ortaya çıkıyor.

Singapur gibi ülkeler, “salata barı ideolojileri” ve bunların gençler üzerindeki etkileri üzerine ciddi şekilde yoğunlaşmış durumda. Türkiye’de ise bu yeni fenomen üzerine henüz kayda değer bir eğilme görülmüyor. Balçova’daki saldırının salata barı ideolojilerden kaynaklı olduğuna dair elimizde somut bir veri yok. Ancak saldırganın 16 yaşında olması ve internette yoğun vakit geçirmiş olması bu ihtimalin en azından düşünülmesi gerektiğini ortaya koyuyor.

Ne yazık ki Türkiye’deki olay engellenemedi. Singapur ise tehdidi adli bir olaya dönüşmeden önleyebildi. Üstelik güvenlik güçleri bununla da kalmadı, gencin radikal eğilimleri tekrar etmemesi için bir yol haritası belirledi. Yukarıda bahsettiğim kısıtlamalara ek olarak kapsamlı bir psikolojik ve sosyal rehabilitasyon süreci başlatıldı. 

Yetkililer, bu tür öz-radikalleşme süreçlerinin çoğunlukla gençlerin eleştirel düşünme becerilerindeki eksikliklerden ve bilişsel gelişim yetersizliklerinden kaynaklandığını düşünüyor. Bu nedenle geliştirilen program, 14 yaşındaki gencin becerilerini geliştirmeyi, onu topluma yeniden entegre etmeyi ve farklı şiddet yanlısı ideolojilerdeki çelişkileri fark etmesini sağlamayı amaçlıyor⁵.

“Salata barı ideolojileri” gibi tehlikeli trendler dünyada hızlıca yayılıyor. Dünyanın giderek daha kuralsız, daha belirsiz, daha tehlikeli ve daha adaletsiz bir hale gelmesinin bunda elbette ciddi bir payı var. Kitleler bu belirsizliğin verdiği korkuyu kırmak için onlara “çözüm” satan her akıma kapı deliğinden bakma eğiliminde. Dolayısıyla, hepimiz, kitlelerin birer parçası olarak, bu tutarsızlıktan bir şekilde etkileniyoruz. Sadece aşırıcılar aşırı tutarsız. Bize düşen ise bu tutarsızlığın ortasında tutarlı bir değerler seti üretebilmek ve bu değerleri koruyabilecek kurumlar inşa edebilmek.

__

¹‘Aşırılıkçı ideoloji’ teriminin dikkatli kullanılması gerektiğini düşünüyorum. Bu yazıda ben, söz konusu terimi şiddete referansla kullandım.

²Bernama (2025, Eylül 09). Singapore issues ISA order on youth radicalised by ‘salad bar’ of extremist ideologies. Borneo Post Online. Erişme Tarihi: 16 Eylül 2025. https://www.theborneopost.com/2025/09/09/singapore-issues-isa-order-on-youth-radicalised-by-salad-bar-of-extremist-ideologies/ 

³Saman Ayesha Kidwai (2024, Eylül 26). Salad Bar Extremism. Modern Diplomacy. Erişme Tarihi: 19 Eylül 2025. https://moderndiplomacy.eu/2024/09/26/salad-bar-extremism/ 

⁴Looksmaxxing, kısaca bireyin dış görünüşünü iyileştirmek ya da fiziksel çekiciliğini arttırmak için fitness, diyet, estetik ve cilt bakımı gibi rutinlere başvurmasını ifade ediyor.

⁵Ministry of Home Affairs (2025, Eylül 09). Issuance of Restriction Orders Under the Internal Security Act (ISA) Against Two Singaporeans. Erişme Tarihi: 23 Eylül 2025. https://www.mha.gov.sg/isd/stay-in-the-know/media-detail/issuance-of-restriction-orders-under-the-internal-security-act-(isa)-against-two-singaporeans/#.